Ο Ηρόδοτος αποτελεί μία από τις πολυτιμότερες πηγές της Ιστορίας της αρχαιότητας. Διαβάζοντας κανείς τις αναφορές του στις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της εποχής του στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και συγκρίνοντας τες με το σήμερα βρίσκει πολλές ομοιότητες, αλλά και το μίτο της εξήγησης τους.
Περί «Αξιοκρατικής Διακυβέρνησης» (Τερψιχόρη)
Η δεύτερη εξέγερση των Ελλήνων της Ιωνίας κατά της περσικής κυριαρχίας (τέλη 6ου αιώνος π.Χ.) άρχισε από τη Νάξο και τη Μίλητο. Την εποχή εκείνη η Μίλητος είχε φτάσει σε ύψιστο βαθμό οικονομικής και κοινωνικής ευημερίας και αποτελούσε το καύχημα της Ιωνίας. Όμως τα πράγματα δεν ήταν πάντοτε έτσι. Σε μια προηγούμενη πολυετή περίοδο, η Μίλητος είχε εξασθενήσει εξαιτίας κακοδιοίκησης και εμφύλιων σπαραγμών.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πώς επετεύχθη η μεταστροφή αυτή: «Την τάξη απεκατέστησαν οι Πάριοι, τους οποίους από όλους τους Έλληνες οι Μιλήσιοι επέλεξαν ως συμβούλους. Όταν οι εκπρόσωποι των Παρίων έφτασαν στη Μίλητο και αντίκρισαν το χάος που επικρατούσε, ζήτησαν να τους επιτραπεί να περιοδεύσουν όλη τη χώρα για να αποκομίσουν μια συνολική εικόνα. Κατά την περιοδεία τους δε αυτή, οι Πάριοι, κάθε φορά που έβλεπαν ένα κομμάτι γης άριστα καλλιεργημένο, σημείωναν το όνομα του ιδιοκτήτη. Όμως, οι περιπτώσεις αυτές ήταν ελάχιστες.
Όταν η έρευνα τους ολοκληρώθηκε και επέστρεψαν στην πόλη, ζήτησαν από τους Μιλήσιους να συγκληθεί Γενική Συνέλευση. Και τότε ανακοίνωσαν την απόφαση τους να αναθέσουν τη διοίκηση της πόλης στους πολίτες των οποίων είχαν καταγράψει τα ονόματα. Με το σκεπτικό ότι οι πολίτες αυτοί θα μπορούσαν να διαχειριστούν και τα δημόσια πράγματα, όπως ακριβώς τα δικά τους».
Σημ. Οίκοθεν νοείται ότι την εποχή εκείνη δεν είχε θεσπισθεί κανενός είδους επαγγελματικό ασυμβίβαστο με το βουλευτικό αξίωμα.
Περί «Πόθεν Έσχες» (Ευτέρπη)
Ο Άμασις υπήρξε ένας από τους πιο επιφανείς Φαραώ της Αιγύπτου, γνωστός για την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας, καθώς και για τις εκπολιτιστικές του δραστηριότητες. Περιγράφοντας τη ζωή στην Αίγυπτο επί της βασιλείας του (570-529 π.Χ.), ο Ηρόδοτος αναφέρει, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «Εξάλλου, ο Άμασις είναι αυτός που καθιέρωσε τον νόμο βάσει του οποίου κάθε πολίτης, άπαξ του έτους, υποχρεούται να δηλώνει στο νομάρχη της περιφέρειας του από πού κερδίζει τα προς το ζην. Αν δεν το πράξει ή δεν μπορέσει να αποδείξει ότι τα χρήματα που δαπάνησε προέρχονται από τίμια πηγή, τιμωρείται με θάνατο. Το νόμο αυτόν "δανείστηκε" ο Σόλων και τον εισήγαγε στην Αθήνα, όπου τον διατηρούν ακόμα επειδή τον θεωρούν νόμον τέλειον».
Σημ. Όχι μόνον στην Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα, αλλά και στην Ελλάδα του 21ου αιώνα διατηρούν τον «τέλειο» αυτόν νόμο (χωρίς βέβαια την ποινή), μόνο που δεν εφαρμόζεται «τέλεια».
Περί «Διπλωματίας» (Ερατώ)
Ως γνωστόν, οι Πλαταιείς ήταν πιστοί σύμμαχοι των Αθηναίων, οι οποίοι τους είχαν υπό την προστασία τους, κυρίως έναντι των Θηβαίων, οι οποίοι δεν τους άφηναν σε ησυχία. Ο Ηρόδοτος διηγείται πώς συνήφθη αυτή η συμμαχία και αποκαλύπτει ποιος είχεν ωφέλεια απ' αυτήν: «Η συμμαχία συνήφθη όταν κάποτε οι Πλαταιείς, πιεζόμενοι φοβερά από τους Θηβαίους και μπροστά στον κίνδυνο να υποδουλωθούν, ζήτησαν να παραδοθούν στον Κλεομένη, βασιλιά της Σπάρτης, που έτυχε να βρίσκεται με στρατό στην περιοχή τους. Οι Σπαρτιάτες όμως δεν δέχτηκαν την προσφορά, με το επιχείρημα ότι αυτοί ζούσαν μακριά και δεν θα προλάβαιναν να τους σώσουν σε περίπτωση που θα τους επετίθεντο οι Θηβαίοι. Και τους συμβούλεψαν να παραδοθούν στους Αθηναίους, οι οποίοι ήταν γείτονες τους και συνεπώς ήταν σε θέση να τους προστατεύουν πιο αποτελεσματικά. Συμβουλή την οποία οι Πλαταιείς απεδέχθησαν».
Ο Ηρόδοτος όμως αμφισβητεί τις καλές προθέσεις των Σπαρτιατών και συνεχίζει: «Η συμβουλή αυτή δεν εδόθη βέβαια από συμπάθεια προς τους Πλαταιείς, αλλά διότι ήταν προς το συμφέρον της Σπάρτης να εξαντλούνται οι Αθηναίοι με το να βρίσκονται συνεχώς σε εμπόλεμη κατάσταση με τους Βοιωτούς στην προσπάθεια τους να προστατεύσουν τους Πλαταιείς».
Σημ. Όπως φαίνεται, οι Λακεδαιμόνιοι δεν ήταν μόνον ικανοί πολεμιστές αλλά και δαιμόνιοι στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.
Περί «Ελλήνων της Ιωνίας» (Κλειώ - Καλλιόπη)
Η αδυναμία αποτελεσματικής προστασίας των Ελλήνων της Ιωνίας από τις ασιατικές ορδές είχε διαπιστωθεί από τους αρχαιότατους χρόνους. Ο Ηρόδοτος κάνει δύο αναφορές σχετικά με αυτό το θέμα:
α) Οι Έλληνες της Ιωνίας, ακόμα και μετά την κυριαρχία του Κόρου, δεν έπαψαν να συνέρχονται στο Πανιώνιον και να συζητούν τα προβλήματα τους. Σε μία από τις συναντήσεις αυτές (το 546 π.Χ.), ο Βίας ο Πριηνεύς (ένας από τους επτά σοφούς) έκανε μια πρόταση.
Σχετικά, ο Ηρόδοτος αναφέρει:«Ο Βίας πρότεινε στους Έλληνες της Ιωνίας να κατασκευάσουν από κοινού ένα στόλο, στον οποίο να επιβιβαστούν όλοι και να πλεύσουν στη Σαρδηνία, όπου να εγκατασταθούν ως ενιαία κοινότητα. Εκεί θα μπορούσαν να ζήσουν ελεύθεροι και ευτυχισμένοι στο μέλλον. Ενώ, αν συνέχιζαν να παραμένουν στην Ιωνία, δεν έβλεπε ότι θα μπορούσαν ποτέ να ανακτήσουν την ελευθερία τους. Όμως η πρόταση του Βία δεν έγινε δεκτή».
β) Μετά τη νίκη τους στη Μυκάλη (το 479 π.Χ.) οι Έλληνες κατέπλευσαν στη Σάμο, όπου έκαναν σύσκεψη με θέμα τη σκοπιμότητα μεταφοράς του ελληνικού πληθυσμού της Ιωνίας σε άλλη περιοχή του ελληνικού κόσμου, εγκαταλείποντας την Ιωνία στους βαρβάρους. Διότι ήταν αδύνατο να τους προστατεύουν επ' άπειρον και, αν δεν τους προστάτευαν, αυτοί από μόνοι τους δεν είχαν καμιά ελπίδα να ξεμπλέξουν με τους Πέρσες. Μια τέτοια πρόταση, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, έκαναν οι Λακεδαιμόνιοι: «Οι αντιπρόσωποι των Πελοποννησίων είχαν τη γνώμη ότι έπρεπε να εκδιωχθούν από τους εμπορικούς λιμένες οι Έλληνες που είχαν μηδίσει και ο τόπος τους να δοθεί στους Ίωνες να κατοικήσουν. Οι Αθηναίοι όμως αντέδρασαν στην πρόταση αυτή και επισήμαναν ότι δεν δέχονται να αποφασίζουν οι Πελοποννήσιοι για το μέλλον των δικών τους αποικιών. Έτσι, η πρόταση δεν έγινε δεκτή».
Σημ. Πέρασαν 24 αιώνες για να φανεί πόσο δύσκολο ήταν να προστατεύουν οι Έλληνες τους αδελφούς τους στην άλλη πλευρά του Αιγαίου (1922) και για να πραγματοποιηθεί τελικά (όχι βέβαια με μεταφορά στη Σικελία) η πρόταση που υπέβαλε ο Βίας ο Πριηνεύς (Συνθήκη Λωζάννης).
Περί «Λειψυδρίας σε Αίγυπτο και Ελλάδα» (Ευτέρπη)
Οι Αιγύπτιοι πίστευαν πως τα νερά του Νείλου δεν προέρχονταν από βροχές και χιόνια, αλλά ήταν δώρο του θεού Ήλιου. Διότι τους ήταν αδιανόητο ότι μπορούσε να βρέχει και να χιονίζει σε μέρη νοτιότερα της Αιγύπτου. Άλλωστε, το γεγονός και μόνον ότι ο Νείλος πλημμύριζε το θέρος και όχι το χειμώνα, σε αντίθεση με τους ποταμούς των άλλων χωρών, αποτελούσε για τους Αιγυπτίους επιβεβαίωση της πίστης τους ότι είχαν μια προνομιακή πηγή ύδρευσης. Τέτοια πηγή, κατά τη γνώμη τους, δεν είχε η Ελλάδα και γι' αυτό ίσως μια μέρα να κινδύνευε από λειψυδρία. Σχετικά ιστορεί ο Ηρόδοτος: «Οι Αιγύπτιοι πιστεύουν πως, αν σταματήσει ο Νείλος να υπερχειλίζει, θα πάθουν τα ίδια που νομίζουν ότι θα πάθουν μια μέρα οι Έλληνες. Δηλαδή, όταν πληροφορήθησαν ότι ολόκληρη η Ελλάδα ποτίζεται από νερό της βροχής και όχι από υπερχείλιση ποταμών, όπως η Αίγυπτος, παρατήρησαν ότι θα έρθει μια μέρα που οι Έλληνες θα πεινάσουν.
Με άλλα λόγια, αν οι θεοί αποφασίσουν να μην μας στέλνουν πια βροχές και χιόνια, εμείς οι Έλληνες θα πεθάνουμε από πείνα, αφού η χώρα μας εκτός από τη βροχή και τα χιόνια δεν έχει άλλη πηγή νερού».
Σημ. Όπως οι Αιγύπτιοι τότε, έτσι και σήμερα, πολλές κυβερνήσεις πιστεύουν ότι οι χώρες τους δεν κινδυνεύουν από την καταστροφή του περιβάλλοντος και αρνούνται να λάβουν προληπτικά μέτρα.
Του Ιωάννη Καμάρα, Οικονομολόγου – Απογευματινή 10 Μαρτίου του 2007
