Συστηματική Δυναμική:
Μια επιστήμη, που γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα,
παντελώς άγνωστη στη σημερινή Ρωμιοσύνη.
Μιλάει στην «Ελεύθερη Έρευνα»
ο καθηγητής τού πανεπιστημίου Fordham τής Νέας Υόρκης,
δρ. Νικόλαος Κ. Γεωργαντζάς.
- Η φτωχή απόδοση και οι ολέθριες συμπεριφορές, που παρατηρούμε γύρω μας, συχνά είναι συνέπειες λάθος αποφάσεων, που διαχρονικά, έρχονται και κυνηγούν τα κλιμάκια λήψης τους.
- Στην Αρχαία Ελλάδα γεννήθηκε η Συστηματική Δυναμική ως ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων, σαν κι αυτά, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα.
- Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν τις στοχαστικές διακυμάνσεις των CASOS (Complex Adaptive Self-Organizing Systems = πολύπλοκα, ευπροσάρμοστα, αυτοθεσμιζόμενα συστήματα) και την επίδραση τής τύχης έναντι των κινδύνων, που απειλούσαν τη δημοκρατία.
- Μία πληθώρα συστημάτων γύρω μας λειτουργούν ως CASOS, όπως είναι, π.χ., ολόκληρο το σύμπαν, τα βιολογικά μας οικοσυστήματα και οι αγορές. Η μελέτη συστημάτων CASOS των αποικιών εντόμων δείχνει υπέροχα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς, τα οποία προκύπτουν στα συστήματα τούτα, όπως π.χ. σε αποικίες μυρμηγκιών, αστρικά σμήνη και εκείνα των μελισσών, χωρίς να υπόκεινται σε ένα σύστημα κεντρικού ελέγχου.
- Λειτουργικά, η διαδικασία τής αναπνοής μας δεν διαφέρει καθόλου από άλλες διαδικασίες, όπως αυτές τής λειτουργίας και διοίκησης επιχειρήσεων και οργανισμών. Ίσως η αναπνοή του, όπως και η ροή νερού στην υδρόγειο, έκαναν τον Ηράκλειτο να αποφανθεί, ότι «τα πάντα ρει», γύρω στο 500 π.Χ.. Το πανεπιστήμιο Μ.Ι.Τ. τής Μασσαχουσέτης, αφού έχει ήδη σταθεροποιήσει το ραντάρ και ανακαλύψει τη μνήμη (core memory) των ηλεκτρονικών υπολογιστών, έρχεται και συμπληρώνει τον Ηράκλειτο, παρατηρώντας πως, ναι μεν τα πάντα ρει, αλλά σε μία αυστηρή πάντα διαδοχή μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος.
- Το όφελος από την προσέγγιση τής ελληνικής, αλλά και τής παγκόσμιας οικονομίας με τη Συστηματική Δυναμική είναι να δούμε, για πρώτη ίσως φορά, μία έξοχη θέα των αληθινών διαστάσεων τής οικονομίας, μέσα στην οποία ζούμε. Να δει το κάθε κλιμάκιο λήψης αποφάσεων, όπως και η κάθε εταιρεία, ελληνική και μη, κάθε τομέας οικονομικής δραστηριότητας και η παγκόσμια κοινωνία πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους -όχι στατικά, αλλά- δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο.
Αυτά αναφέρει μεταξύ άλλων ο καθηγητής τού πανεπιστημίου Fordham τής Νέας Υόρκης, δρ. Νικόλαος Κ. Γεωργαντζάς, σε συνέντευξη, που παραχώρησε στην «Ελεύθερη Έρευνα».
ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ
ΤΟΥ ΔΡ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Κ. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΑ
- «Ε.Ε.»: Κύριε καθηγητά, με τι ασχολείται η Συστηματική Δυναμική και ποιό είναι το πρακτικό της όφελος;
- Η Συστηματική ή Συστημική Δυναμική (Σ.Δ.) είναι η μετάφραση τού όρου System Dynamics (S.D.). Παρά την συνεχή ανέλιξή της σε μία αισθησιακά και ωφελιμιστικά ελκυστική μέθοδο προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων σε κοινωνικά συστήματα, η Σ.Δ. κινείται μάλλον αργά για τούς πολιτικούς και τούς δημοσιογράφους στην Ελλάδα. Ίσως, διότι είναι δύσκολο να μαστορέψει κάποιος ένα συγκλονιστικά τανυσμένο αφήγημα γύρω από 2.500 χρόνια συσσωρευμένης ανθρώπινης γνώσης περί τής δυναμικής ή διαχρονικής συμπεριφοράς συστημάτων. Αλλά είναι συνταρακτικό, το πώς, μια μέρα, το υποβόσκον παρολί τής επιστημονικής έρευνας, που χαλκεύει την ανθρώπινη γνώση, ξαφνικά μπορεί να αλλάζει τον κόσμο.
Η αρχαία Ελλάδα λοιπόν και μετά οι Η.Π.Α. είναι οι χώρες, που γέννησαν αυτήν την ιδιόρρυθμη μέθοδο, ως τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων, σαν κι αυτά, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα, όπως, π.χ., κάθε επιχείρηση, δήμος, υπουργείο και η οικονομία κάθε χώρας. Η δύναμη τής μεθόδου, αν και αυτή βασίζεται στην εφαρμογή διαφορικών εξισώσεων, προέρχεται από την απλότητά της. Επί αιώνες ήταν κυριολεκτικά κάτω από την μύτη μας, ώστε έτσι δεν την βλέπαμε.
Μπορούμε να ορίσουμε τη μέθοδο Σ.Δ. ως τον αέρα, που αναπνέουμε -όχι μεταφορικά, αλλά- στην κυριολεξία:
(εισ)πνοή → Απόθεμα αέρα στους πνεύμονες → (εκ)πνοή
Η μέθοδος Σ.Δ. γεννήθηκε από την ανάγκη διαχείρισης τής συμπεριφοράς και απόδοσης δημόσιων και ιδιωτικών κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών συστημάτων, δηλαδή επιχειρήσεων, θεσμών και οργανισμών. Όλοι μας ζούμε καθημερινά γύρω από και μέσα σε επιχειρησιακά και κυβερνητικά οικοσυστήματα, που τα χαρακτηρίζουν διαχρονικά συνυφασμένες δομές αιτίων και αιτιατών. Μερικοί αρχίζουμε σιγά-σιγά να κατανοούμε, πως η φτωχή απόδοση και οι ολέθριες συμπεριφορές, που παρατηρούμε γύρω μας, συχνά είναι συνέπειες λάθος αποφάσεων, που διαχρονικά, έρχονται και κυνηγούν τα κλιμάκια λήψης τους.
Οι αρμόδιοι διαχείρισης κάθε οργανισμού πρέπει να ξέρουν π.χ. εάν το αρχικό αποτέλεσμα μιας απόφασης ή δράσης στο περιβάλλον τού οργανισμού ενισχύεται ή αμβλύνεται στο χρόνο. Κάτι, που αρχικά δείχνει αθώο, μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην απόδοση ενός οργανισμού. Το όφελος, που η μέθοδος Σ.Δ. φέρνει στην ανθρωπότητα είναι, ότι δείχνει την ολική δομή των διαχρονικά συνυφασμένων αιτίων και αιτιατών ενός συστήματος ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο ή μικρό είναι αυτό. Έτσι, οι αρμόδιοι διαχείρισής του μπορούν να επέμβουν αποτελεσματικά στις επιδόσεις του.
Λειτουργικά, η διαδικασία τής αναπνοής μας δεν διαφέρει καθόλου από άλλες διαδικασίες, όπως αυτές λειτουργίας και διοίκησης επιχειρήσεων και οργανισμών. Ίσως η αναπνοή του, όπως και η ροή νερού στην υδρόγειο, έκαναν τον Ηράκλειτο να αποφανθεί, ότι «τα πάντα ρει», γύρω στο 500 π.Χ.. Το 1958, δηλαδή 2.458 χρόνια μετά τον Ηράκλειτο, ο Jay W. Forrester, στο πανεπιστήμιο Μ.Ι.Τ. τής Μασαχουσέτης, αφού έχει ήδη σταθεροποιήσει το ραντάρ και ανακαλύψει τη μνήμη (core memory) των ηλεκτρονικών υπολογιστών, έρχεται και συμπληρώνει τον Ηράκλειτο, παρατηρώντας πως, ναι μεν τα πάντα ρει, αλλά σε μία αυστηρή πάντα διαδοχή μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος:
(εισ)ροή → Απόθεμα → (εκ)ροή
Παντρεύοντας λοιπόν την αυστηρή τούτη αλληλουχία μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος με την μεταπολεμικά (1946) ραγδαία εξελισσόμενη επιστήμη τής κυβερνητικής συστημάτων (cybernetics) που, μεταξύ άλλων, μελετά αόρατους βρόχους ή κύκλους ή κυκλώματα δράσης και ανάδρασης (feedback loops), ο dr. Forrester δημιούργησε τη μέθοδο Σ.Δ..
Το όφελος από την προσέγγιση τής ελληνικής, αλλά και τής παγκόσμιας οικονομίας με συστηματοδυναμική είναι να δούμε, για πρώτη ίσως φορά, μία έξοχη θέα των αληθινών διαστάσεων τής οικονομίας, μέσα στην οποία ζούμε. Να δει το κάθε κλιμάκιο λήψης αποφάσεων, όπως και η κάθε εταιρεία, ελληνική και μη, κάθε τομέας οικονομικής δραστηριότητας και η παγκόσμια κοινωνία πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, όχι στατικά, αλλά δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο.
- «Ε.Ε.»: Τι είναι οι φερομόνες;
- Οι φερομόνες είναι ουσίες, τις οποίες παράγει το σώμα από αδένες, που βρίσκονται στο στόμα, στις μασχάλες, στο στήθος και στη ζώνη των γεννητικών οργάνων. Ικανές να καθορίσουν μία αντίδραση δυναμικής συμπεριφοράς, οι φερομόνες είναι δύο ειδών: αυτές, που χτυπούν το καμπανάκι τής αντίδρασης ενός οργανισμού γρήγορα και αυτές, που είναι βραδείας καύσης. Οι ταχείας επίδρασης φερομόνες προκαλούν άμεσες αντιδράσεις και συμπεριφορές από το άτομο που τις δέχεται: έλξη, ερεθισμό, σήμα κινδύνου, φόβο ή επιθετικότητα. Οι βραδείας επίδρασης φερομόνες δρουν από την αρχή τής βρεφικής ζωής, αλλά καθορίζουν και την ενήλικη μέσα από την οσφρητική μνήμη, παίρνοντας μία θέση πυλώνα στη συμβατότητα, όπως και στην ερωτική και συναισθηματική ζωή των ζώων και των ανθρώπων.
- «Ε.Ε.»: Αληθεύει, ότι μελετώντας τις φερομόνες των μυρμηγκιών, μπορούμε να σχεδιάσουμε προσομοιωτικά μοντέλα για μαχητικά αεροσκάφη;
- Ναι, δυστυχώς αληθεύει. Δυστυχώς, διότι εμείς οι άνθρωποι έχουμε τελειοποιήσει το πως σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο. Όπως πολλά άλλα ζώα, έτσι και οι λύκοι τσακώνονται μεταξύ τους. Όμως, οι λύκοι δεν σκοτώνουν ο ένας τον άλλο, ενώ εμείς οι άνθρωποι σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο, συχνά μάλιστα στο όνομα κάποιου θεού.
Πάντως, η σεξουαλική ζωή γενικά των εντόμων και ειδικά των μυρμηγκιών είναι φλέγον θέμα στις Η.Π.Α.. Πολλοί επιστήμονες μελετούν τη σεξουαλική συμπεριφορά των μυρμηγκιών, διότι αυτή έχει πολλά κοινά με τα επανδρωμένα και μη μαχητικά αεροσκάφη, τα περιβόητα wap. Η διαδικασία προσέλκυσης των αρσενικών μυρμηγκιών από τα θηλυκά με οργανικές φερομόνες είναι παρόμοια με τη διαδικασία ανεύρεσης στόχων με χημικές φερομόνες από μαχητικά αεροσκάφη με ή χωρίς πιλότο.
Παρόμοιες μελέτες με προσομοιωτικά μοντέλα προϋπάρχουν βέβαια στη σχετική βιβλιογραφία, αλλά στα αποτελέσματά τους οι ερευνητές συχνά δεν καταφέρνουν να διαχωρίσουν τη στοχαστική διασκεδαστικότητα ή διακύμανση από την αιτιοκρατική ή τελεολογική δομή των μοντέλων τους, ούτε στα μυρμήγκια, ούτε στα μαχητικά αεροσκάφη. Έτσι, τα πρακτικά αποτελέσματα είναι συχνά καταστροφικά. Βέβαια, ο διαχωρισμός τής στοχαστικής διακύμανσης από την τελεολογική δομή ενός προσομοιωτικού μοντέλου είναι σχετικά εύκολο να γίνει με τη μέθοδο Σ.Δ., η οποία πάντα εξωτερικεύει επακριβώς τη συστημική δομή όλων των αιτίων και αιτιατών σε κάθε της μοντέλο.
- «Ε.Ε.»: Τι είναι τα συστήματα CASOS;
- Ο όρος CASOS έχει να κάνει με Complex Adaptive Self-Organizing Systems, δηλαδή πολύπλοκα, ευπροσάρμοστα, αυτοθεσμιζόμενα συστήματα. Μία πληθώρα συστημάτων γύρω μας λειτουργούν ως CASOS, όπως είναι, π.χ., ολόκληρο το σύμπαν, τα βιολογικά μας οικοσυστήματα και οι αγορές. Η μελέτη συστημάτων CASOS των αποικιών εντόμων δείχνει υπέροχα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς, τα οποία προκύπτουν στα συστήματα τούτα, όπως π.χ. σε αποικίες μυρμηγκιών, αστρικά σμήνη και εκείνα των μελισσών, χωρίς να υπόκεινται σε ένα σύστημα κεντρικού ελέγχου. Αντίθετα, μια ολική περιεκτική λογική χαρακτηρίζει τα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς αυτών των συστημάτων, πρότυπα, που ξεπροβάλλουν ως αποτέλεσμα των τοπικών αλληλεπιδράσεων και αρμονικά διαμοιρασμένου ελέγχου μεταξύ των στοιχείων, που συνιστούν τέτοια συστήματα.
Οι ιδέες σχετικές με τα CASOS παρέχουν ευκαιρίες δημιουργίας πλαισίων διοίκησης επιχειρήσεων και άλλων οικονομικών συστημάτων, που βοηθούν πολλούς οργανισμούς να ανακαλύπτουν εναλλακτικές λύσεις στην ιεραρχική τους οργάνωση μέσω αρμονικά διαμοιρασμένου ελέγχου. Διαδικτυακές κοινότητες εθελοντών ενεργούν ως συστήματα CASOS, δηλαδή αυτοθεσμίζονται στη διαδικασία παραγωγής π.χ. γνώσης (wikipedia.org), γεωγραφικών πυλών διαδικτύου (geoportals), ιστοτόπων με πληροφορίες εμπορικών συναλλαγών (eBay) και δωρεάν λογισμικών (SourceForge.net). Αυτές είναι μερικές από τις πρακτικές εφαρμογές των συστημάτων CASOS, όπου, εκμεταλλευόμενες τη συνδετικότητα τού παγκόσμιου διαδικτύου, κοινότητες συστημάτων CASOS ελκύoυν το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων, διότι επιδεικνύουν ικανότητες καινοτομίας, καθώς δημιουργούν πραγματικές αξίες επιχειρηματικών συναλλαγών.
Δεν είναι όμως εύκολη δουλειά το να κατανοούμε, να σχεδιάζουμε ή ακόμη και να επηρεάζουμε συστήματα, που συνδυάζουν μεμονωμένες τάσεις αυτονομίας σε μία ολική, περιεκτική αρμονία. Επειδή τα συστήματα γενικά τείνουν από την ευταξία στην αταξία, για να μπορεί κάποιος να περιστέλλει ή να περιορίζει την αταξία σε ένα σύστημα με πολλαπλά στοιχεία, είναι υποχρεωμένος να συνδέει το σύστημα με ένα άλλο, στο οποίο η αταξία αυξάνεται.
- «E.E.»: Μπορείτε να μας δώσετε ένα απτό παράδειγμα CASOS;
- Ας πάρουμε το απτό παράδειγμα τού έρωτα μεταξύ δύο νέων όπως π.χ. τον περιγράφει ο William Shakespeare, μεταξύ τού Romeo και τής Juliet. Στο κλασσικό τούτο έργο, όπως ακριβώς και στα καθημερινά βιώματα πάθους κάθε ανθρώπου, ο Shakespeare δείχνει, πως ο έρως τής Juliet για τον Romeo εξαρτάται από διαχρονικές αλλαγές στο πάθος της γι΄ αυτόν.
Διαχρονικά, οι αλλαγές στο πάθος τής Juliet επηρεάζονται όχι μόνον από τον δικό της έρωτα για τον Romeo, αλλά και από το πώς ο Romeo ανταποκρίνεται στον έρωτά της γι΄ αυτόν. Παρόμοια, ο έρως τού Romeo για την Juliet εξαρτάται από διαχρονικές αλλαγές στο πάθος του γι΄ αυτήν. Οι αλλαγές στο πάθος τού Romeo επηρεάζονται όχι μόνο από τον έρωτα, που νοιώθει για τη Juliet, αλλά και από το πώς η Juliet ανταποκρίνεται στον έρωτά του γι΄ αυτήν.
Σκιαγράφωντας τις διαχρονικές αλληλεπιδράσεις τού πάθους των δύο νέων μέσα στην κοινωνία που ζουν, ο Shakespeare δείχνει, πως τα πάθη τού Romeo και τής Juliet αλληλεπιδρούν μεταξύ τους -όχι στατικά, αλλά- δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο. (Ανάπτυξη του συγκεκριμένου παραδείγματος εδώ: http://freeinquiry.gr/webfiles/pro.php?id=1748)
Η μέθοδος Σ.Δ. βοηθά κερδοσκοπικές και μη εταιρείες, καθώς και κυβερνητικούς οργανισμούς στη δημιουργία διαδικασιών, που διασφαλίζουν προκοπή στην πληροφόρηση και στην αποτελεσματική τους διακυβέρνηση. Εδώ βλέπουμε, πως ακόμα και στις προσωπικές μας σχέσεις, η Συστηματική Δυναμική μπορεί να μας χρησιμεύσει. Από τα τέσσερα παραπάνω ποσοτικοποιημένα σενάρια, ποιό ανταποκρίνεται στις δικές σας ανθρώπινες σχέσεις; Και ποιές ακριβώς είναι οι τιμές των εξωγενών παραμέτρων, που επηρεάζουν το συναισθηματικό σας κόσμο; Ή εκείνον των παιδιών σας;
- «Ε.Ε.»: Πώς μπορούν τα συστήματα CASOS να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε κοινωνικά φαινόμενα, όπως η «Αθηναϊκή Δημοκρατία»;
- Να μία πάρα πολλή όμορφη ερώτηση. Και μάλιστα σωστά διατυπωμένη, καθ΄ όσον η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπήρξε πραγματικά ένα κοινωνικό φαινόμενο σε εξέλιξη. Είναι επίσης η αυθεντική δημοκρατία ένα πολύπλοκο, ευπροσάρμοστο, αυτοθεσμιζόμενο πολιτικό σύστημα, δηλαδή ένα CASOS.
Και μιλώντας για εξέλιξη, πρέπει να πάμε πίσω στον Εμπεδοκλή, τού οποίου η φιλοσοφική σκέψη φτάνει σε πεδία ασύλληπτα, όχι μόνον για την εποχή του, αλλά και για τη δική μας εποχή. Μερικοί τον θεωρούν πρόδρομο τού Δαρβίνου. (Σ.σ. βλ. Η θεωρία τής Εξέλιξης στη φιλοσοφία τού Εμπεδοκλή). Σε πολλά αποσπάσματα τού Εμπεδοκλή από τον Διογένη Λαέρτιο και τον Σιμπλίκιο, η έννοια των στοχατικών αλλαγών ή μεταβολών, αλλά και η επίδρασης τής τύχης στο δημιουργικό έργο τής φύσης είναι εναργής και σαφής.
Ο Εμπεδοκλής δέχεται την πανάρχαια, παραδοσιακή γνώση για τη «Μητέρα Γη» -όχι με τη θεϊκή της σημασία, αλλά- με τη φυσιοκρατική της έννοια, ως μητέρας των επί τής Γης δημιουργημάτων και των εμβιούντων όντων. Τα «αλλοιωπά ριζώματα» τού Εμπεδοκλή συνενούμενα όχι μόνον αλλάζουν τις αρχικές τους μορφές και δίνουν καινούργιες, αλλά και επεμβαίνουν αλλάζοντας τις μορφές των ήδη υπαρχόντων όντων, όπως π.χ., μια μετάλλαξη σε γονιδιακό επίπεδο, σύμφωνα με τις σημερινές επιστημονικές γνώσεις.
Οι σκέψεις τού Εμπεδοκλή είναι τόσο διαυγείς, ώστε δίνουν τη σημερινή θεώρηση της εξελικτικής πορείας των οργανισμών, από τους κατώτερους θαλάσσιους οργανισμούς στους ανώτερους επίγειους, με κορωνίδα τον άνθρωπο. Φαίνεται ότι είχε συλλάβει στην σκέψη του την συμμετοχή τής τύχης στον τρόπο δημιουργίας: «αρχήν φησι γενέσθαι ως έτυχε». Δεν ήταν δυνατόν να γνώριζε ο Εμπεδοκλής τις διεργασίες των γονιδίων μέσα στο κύτταρο, αλλά αυτό που σήμερα γνωρίζουμε, που γίνεται σε μοριακό επίπεδο, το εξέφρασε με μία εκπληκτική σκέψη τυχαίας συνένωσης των μερών τού σώματος, που είχαν πρωτοδημιουργηθεί, όπως περιγράφει σε πολλά αποσπάσματά του.
Βλέπουμε λοιπόν, πως το CASOS τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας έχει πίσω του ένα απόθεμα γνώσης για τις στοχαστικές διακυμάνσεις και την επίδραση τής τύχης στο δημιουργικό έργο τής φύσης. Οι πρόγονοί μας γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν τις στοχαστικές διακυμάνσεις των CASOS και την επίδραση τής τύχης έναντι των κινδύνων, που απειλούσαν τη δημοκρατία. Γνώριζαν, ότι η διαπλοκή μεταξύ των εξουσιών είναι κίνδυνος μέγας. Αν η διαπλοκή τούτη δεν ελεγχόταν μέσω τής τύχης, ήταν θέμα χρόνου να φτάσει στη δικαστική εξουσία και άρα να αλλοιώσει παντελώς τη δημοκρατία. Όταν αυτοί, οι οποίοι εξουσιάζουν, διαπλέκονται με εκείνους, που βρίσκονται εκεί για να τους ελέγχουν, είναι θέμα χρόνου όλοι μαζί να ελέγξουν και τους δικαστές για να συνεχίσουν τα εγκλήματά τους.
Έτσι, οι Έλληνες νομοθέτες δημιούργησαν μια δυναμική, που δεν επέτρεπε στις εξουσίες να διαπλέκονται. Η δυναμική τούτη εξασφαλιζόταν όχι μόνον από τον απλό διαχωρισμό των εξουσιών, αλλά και από τη διαφορετικότητα στον τρόπο στελέχωσής τους.
Το μεγάλο δηλαδή μυστικό τής λειτουργίας τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας βρίσκεται, στο ότι τα δύο κύρια όργανα εξουσίας της -η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία- στελεχωνόταν με διαφορετικό τρόπο. Οι στρατηγοί, που έφεραν την εκτελεστική εξουσία, την οποία σήμερα φέρει π.χ. ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί, εκλέγονταν, ενώ οι βουλευτές, οι οποίοι έλεγχαν αυτήν την εξουσία, κληρώνονταν. Εκλέγονταν δηλαδή οι αντιπρόσωποι και κληρώνονταν οι εκπρόσωποι τού δήμου των πολιτών. Οι διαφορές μεταξύ αυτών των ιδιοτήτων είναι ασύλληπτα μεγάλες. Δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους σε ό,τι αφορά τη διαδικασία επιλογής και τη λίστα των προσόντων, που απαιτεί η κάθε ιδιότητα, για να αποδώσει, όπως απαιτεί η ομαλή λειτουργία τής δημοκρατίας.
- «Ε.Ε.»: Γιατί στην Ελλάδα δεν υπάρχει πανεπιστημιακή έδρα Συστηματικής Δυναμικής;
- Ίσως, διότι τα ελληνικά μυρμήγκια δεν μασάνε. Τα ξέρουμε ήδη όλα στην πατρίδα... Αστειεύομαι βέβαια, αλλά ίσως είναι θέμα χρόνου, γνώσης, επίγνωσης και σωστής διακυβέρνησης τού κάθε πανεπιστήμιου στην Ελλάδα, που προετοιμάζει τα στελέχη επιχειρήσεων και τούς κρατικούς λειτουργούς τής Ελλάδας τού αύριο.
Οι πολλαπλές παραπομπές τής Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για θέματα Eurostat δείχνει, πως μάλλον χρειάζονται έδρες Συστηματικής ή Συστημικής Δυναμικής στην πατρίδα μας, καθ΄ όσον εξακολουθούν να απουσιάζουν από την Ελλάδα διαδικασίες, που να διασφαλίζουν τη διάφανη πληροφόρηση. Ίσως επί τούτου πρέπει να σας τονίσω, πως στην Τουρκία ήδη υπάρχουν ακόμα και μεταπτυχιακά προγράμματα Συστημικής Δυναμικής σε πανεπιστημιακά τμήματα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οικονομικών. Το ίδιο στην Αγγλία, Αίγυπτο, Γερμανία και Ιταλία. Σφίγγει ο κλοιός, δε νομίζετε;
Πάντως είναι μάλλον παράδοξο, το πως, αν και ξεκίνησε από τον Ηράκλειτο, στην Ελλάδα η μέθοδος Σ.Δ. παραμένει μία επιστήμη τού μέλλοντος. Συνδυάζει τον μαθηματικό τρόπο σκέψης (πρακτική) με τη φιλοσοφία (θεωρία), που αντλεί και συνθέτει από έρευνα σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, προκειμένου να δώσει λύσεις ή προτάσεις μέσα από μαθηματικά μοντέλα σε μεγάλα προβλήματα τής ανθρωπότητας. Έχει μπει στην αμυντική πολιτική των ΗΠΑ και άλλων μεγάλων χωρών, σε προγράμματα που χρηματοδοτούν οι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες τού κόσμου, αλλά και στην απλή καθημερινότητα μέσα από προγράμματα, που καταρτίζουν συστηματοδυναμικοί επιστήμονες για την τοπική αυτοδιοίκηση.
Ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος προσέγγισης και προτυποποίησης προβληματικών καταστάσεων, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα, η μέθοδος Σ.Δ. είναι και ο πλέον σύγχρονος τρόπος προσέγγισης κάθε δυναμικού προβλήματος, από το πιο απλό μέχρι το πιο σύνθετο. Ίσως έναν παρόμοιο ενθουσιασμό με εκείνον τής Juliet στο δεύτερο σενάριο χρειάζεται ο ελληνικός μας κόσμος παγκόσμια, η ομογένεια τής Β. Αμερικής και ειδικά εμείς εδώ στη Νέα Υόρκη πάνω στην πίστη μας για τα εθνικά μας θέματα (όχι εθνικιστικά).
Ας ελπίσουμε ότι ο ακράτητος έρως μερικών από εμάς για τον ελληνικό κόσμο θα κάνει και όλους τούς άλλους Έλληνες και μη να ακολουθούν, έστω και καθυστερημένα. Οι πρωτοποριακές αρχές και βάσεις τού ελληνικού πολιτισμού υπόσχονται και δίνουν τα απαραίτητα θεμέλια, που η κοινωνία μας χρειάζεται σήμερα, ειδικά για μία ανθρωποκεντρική έναντι τής νομισματοκρατούμενης οικονομίας, σε μία ορθολογική αντιμετώπιση τού φαινομένου, που καλούμε παγκοσμιοποίηση.
Γιάννης Λάζαρης
Ηλεκτρολόγος-Μηχανολόγος Ε.Μ.Π.
Μια επιστήμη, που γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα,
παντελώς άγνωστη στη σημερινή Ρωμιοσύνη.
Μιλάει στην «Ελεύθερη Έρευνα»
ο καθηγητής τού πανεπιστημίου Fordham τής Νέας Υόρκης,
δρ. Νικόλαος Κ. Γεωργαντζάς.
- Η φτωχή απόδοση και οι ολέθριες συμπεριφορές, που παρατηρούμε γύρω μας, συχνά είναι συνέπειες λάθος αποφάσεων, που διαχρονικά, έρχονται και κυνηγούν τα κλιμάκια λήψης τους.
- Στην Αρχαία Ελλάδα γεννήθηκε η Συστηματική Δυναμική ως ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων, σαν κι αυτά, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα.
- Οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν τις στοχαστικές διακυμάνσεις των CASOS (Complex Adaptive Self-Organizing Systems = πολύπλοκα, ευπροσάρμοστα, αυτοθεσμιζόμενα συστήματα) και την επίδραση τής τύχης έναντι των κινδύνων, που απειλούσαν τη δημοκρατία.
- Μία πληθώρα συστημάτων γύρω μας λειτουργούν ως CASOS, όπως είναι, π.χ., ολόκληρο το σύμπαν, τα βιολογικά μας οικοσυστήματα και οι αγορές. Η μελέτη συστημάτων CASOS των αποικιών εντόμων δείχνει υπέροχα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς, τα οποία προκύπτουν στα συστήματα τούτα, όπως π.χ. σε αποικίες μυρμηγκιών, αστρικά σμήνη και εκείνα των μελισσών, χωρίς να υπόκεινται σε ένα σύστημα κεντρικού ελέγχου.
- Λειτουργικά, η διαδικασία τής αναπνοής μας δεν διαφέρει καθόλου από άλλες διαδικασίες, όπως αυτές τής λειτουργίας και διοίκησης επιχειρήσεων και οργανισμών. Ίσως η αναπνοή του, όπως και η ροή νερού στην υδρόγειο, έκαναν τον Ηράκλειτο να αποφανθεί, ότι «τα πάντα ρει», γύρω στο 500 π.Χ.. Το πανεπιστήμιο Μ.Ι.Τ. τής Μασσαχουσέτης, αφού έχει ήδη σταθεροποιήσει το ραντάρ και ανακαλύψει τη μνήμη (core memory) των ηλεκτρονικών υπολογιστών, έρχεται και συμπληρώνει τον Ηράκλειτο, παρατηρώντας πως, ναι μεν τα πάντα ρει, αλλά σε μία αυστηρή πάντα διαδοχή μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος.
- Το όφελος από την προσέγγιση τής ελληνικής, αλλά και τής παγκόσμιας οικονομίας με τη Συστηματική Δυναμική είναι να δούμε, για πρώτη ίσως φορά, μία έξοχη θέα των αληθινών διαστάσεων τής οικονομίας, μέσα στην οποία ζούμε. Να δει το κάθε κλιμάκιο λήψης αποφάσεων, όπως και η κάθε εταιρεία, ελληνική και μη, κάθε τομέας οικονομικής δραστηριότητας και η παγκόσμια κοινωνία πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους -όχι στατικά, αλλά- δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο.
Αυτά αναφέρει μεταξύ άλλων ο καθηγητής τού πανεπιστημίου Fordham τής Νέας Υόρκης, δρ. Νικόλαος Κ. Γεωργαντζάς, σε συνέντευξη, που παραχώρησε στην «Ελεύθερη Έρευνα».
ΤΟ ΠΛΗΡΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ
ΤΟΥ ΔΡ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ Κ. ΓΕΩΡΓΑΝΤΖΑ
- «Ε.Ε.»: Κύριε καθηγητά, με τι ασχολείται η Συστηματική Δυναμική και ποιό είναι το πρακτικό της όφελος;
- Η Συστηματική ή Συστημική Δυναμική (Σ.Δ.) είναι η μετάφραση τού όρου System Dynamics (S.D.). Παρά την συνεχή ανέλιξή της σε μία αισθησιακά και ωφελιμιστικά ελκυστική μέθοδο προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων σε κοινωνικά συστήματα, η Σ.Δ. κινείται μάλλον αργά για τούς πολιτικούς και τούς δημοσιογράφους στην Ελλάδα. Ίσως, διότι είναι δύσκολο να μαστορέψει κάποιος ένα συγκλονιστικά τανυσμένο αφήγημα γύρω από 2.500 χρόνια συσσωρευμένης ανθρώπινης γνώσης περί τής δυναμικής ή διαχρονικής συμπεριφοράς συστημάτων. Αλλά είναι συνταρακτικό, το πώς, μια μέρα, το υποβόσκον παρολί τής επιστημονικής έρευνας, που χαλκεύει την ανθρώπινη γνώση, ξαφνικά μπορεί να αλλάζει τον κόσμο.
Η αρχαία Ελλάδα λοιπόν και μετά οι Η.Π.Α. είναι οι χώρες, που γέννησαν αυτήν την ιδιόρρυθμη μέθοδο, ως τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο προσέγγισης και μοντελοποίησης προβληματικών καταστάσεων, σαν κι αυτά, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα, όπως, π.χ., κάθε επιχείρηση, δήμος, υπουργείο και η οικονομία κάθε χώρας. Η δύναμη τής μεθόδου, αν και αυτή βασίζεται στην εφαρμογή διαφορικών εξισώσεων, προέρχεται από την απλότητά της. Επί αιώνες ήταν κυριολεκτικά κάτω από την μύτη μας, ώστε έτσι δεν την βλέπαμε.
Μπορούμε να ορίσουμε τη μέθοδο Σ.Δ. ως τον αέρα, που αναπνέουμε -όχι μεταφορικά, αλλά- στην κυριολεξία:
(εισ)πνοή → Απόθεμα αέρα στους πνεύμονες → (εκ)πνοή
Η μέθοδος Σ.Δ. γεννήθηκε από την ανάγκη διαχείρισης τής συμπεριφοράς και απόδοσης δημόσιων και ιδιωτικών κοινωνικο-πολιτικο-οικονομικών συστημάτων, δηλαδή επιχειρήσεων, θεσμών και οργανισμών. Όλοι μας ζούμε καθημερινά γύρω από και μέσα σε επιχειρησιακά και κυβερνητικά οικοσυστήματα, που τα χαρακτηρίζουν διαχρονικά συνυφασμένες δομές αιτίων και αιτιατών. Μερικοί αρχίζουμε σιγά-σιγά να κατανοούμε, πως η φτωχή απόδοση και οι ολέθριες συμπεριφορές, που παρατηρούμε γύρω μας, συχνά είναι συνέπειες λάθος αποφάσεων, που διαχρονικά, έρχονται και κυνηγούν τα κλιμάκια λήψης τους.
Οι αρμόδιοι διαχείρισης κάθε οργανισμού πρέπει να ξέρουν π.χ. εάν το αρχικό αποτέλεσμα μιας απόφασης ή δράσης στο περιβάλλον τού οργανισμού ενισχύεται ή αμβλύνεται στο χρόνο. Κάτι, που αρχικά δείχνει αθώο, μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην απόδοση ενός οργανισμού. Το όφελος, που η μέθοδος Σ.Δ. φέρνει στην ανθρωπότητα είναι, ότι δείχνει την ολική δομή των διαχρονικά συνυφασμένων αιτίων και αιτιατών ενός συστήματος ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλο ή μικρό είναι αυτό. Έτσι, οι αρμόδιοι διαχείρισής του μπορούν να επέμβουν αποτελεσματικά στις επιδόσεις του.
Λειτουργικά, η διαδικασία τής αναπνοής μας δεν διαφέρει καθόλου από άλλες διαδικασίες, όπως αυτές λειτουργίας και διοίκησης επιχειρήσεων και οργανισμών. Ίσως η αναπνοή του, όπως και η ροή νερού στην υδρόγειο, έκαναν τον Ηράκλειτο να αποφανθεί, ότι «τα πάντα ρει», γύρω στο 500 π.Χ.. Το 1958, δηλαδή 2.458 χρόνια μετά τον Ηράκλειτο, ο Jay W. Forrester, στο πανεπιστήμιο Μ.Ι.Τ. τής Μασαχουσέτης, αφού έχει ήδη σταθεροποιήσει το ραντάρ και ανακαλύψει τη μνήμη (core memory) των ηλεκτρονικών υπολογιστών, έρχεται και συμπληρώνει τον Ηράκλειτο, παρατηρώντας πως, ναι μεν τα πάντα ρει, αλλά σε μία αυστηρή πάντα διαδοχή μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος:
(εισ)ροή → Απόθεμα → (εκ)ροή
Παντρεύοντας λοιπόν την αυστηρή τούτη αλληλουχία μεταβλητών ροής και συσσώρευσης αποθέματος με την μεταπολεμικά (1946) ραγδαία εξελισσόμενη επιστήμη τής κυβερνητικής συστημάτων (cybernetics) που, μεταξύ άλλων, μελετά αόρατους βρόχους ή κύκλους ή κυκλώματα δράσης και ανάδρασης (feedback loops), ο dr. Forrester δημιούργησε τη μέθοδο Σ.Δ..
Το όφελος από την προσέγγιση τής ελληνικής, αλλά και τής παγκόσμιας οικονομίας με συστηματοδυναμική είναι να δούμε, για πρώτη ίσως φορά, μία έξοχη θέα των αληθινών διαστάσεων τής οικονομίας, μέσα στην οποία ζούμε. Να δει το κάθε κλιμάκιο λήψης αποφάσεων, όπως και η κάθε εταιρεία, ελληνική και μη, κάθε τομέας οικονομικής δραστηριότητας και η παγκόσμια κοινωνία πώς αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, όχι στατικά, αλλά δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο.
- «Ε.Ε.»: Τι είναι οι φερομόνες;
- Οι φερομόνες είναι ουσίες, τις οποίες παράγει το σώμα από αδένες, που βρίσκονται στο στόμα, στις μασχάλες, στο στήθος και στη ζώνη των γεννητικών οργάνων. Ικανές να καθορίσουν μία αντίδραση δυναμικής συμπεριφοράς, οι φερομόνες είναι δύο ειδών: αυτές, που χτυπούν το καμπανάκι τής αντίδρασης ενός οργανισμού γρήγορα και αυτές, που είναι βραδείας καύσης. Οι ταχείας επίδρασης φερομόνες προκαλούν άμεσες αντιδράσεις και συμπεριφορές από το άτομο που τις δέχεται: έλξη, ερεθισμό, σήμα κινδύνου, φόβο ή επιθετικότητα. Οι βραδείας επίδρασης φερομόνες δρουν από την αρχή τής βρεφικής ζωής, αλλά καθορίζουν και την ενήλικη μέσα από την οσφρητική μνήμη, παίρνοντας μία θέση πυλώνα στη συμβατότητα, όπως και στην ερωτική και συναισθηματική ζωή των ζώων και των ανθρώπων.
- «Ε.Ε.»: Αληθεύει, ότι μελετώντας τις φερομόνες των μυρμηγκιών, μπορούμε να σχεδιάσουμε προσομοιωτικά μοντέλα για μαχητικά αεροσκάφη;
- Ναι, δυστυχώς αληθεύει. Δυστυχώς, διότι εμείς οι άνθρωποι έχουμε τελειοποιήσει το πως σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο. Όπως πολλά άλλα ζώα, έτσι και οι λύκοι τσακώνονται μεταξύ τους. Όμως, οι λύκοι δεν σκοτώνουν ο ένας τον άλλο, ενώ εμείς οι άνθρωποι σκοτώνουμε ο ένας τον άλλο, συχνά μάλιστα στο όνομα κάποιου θεού.
Πάντως, η σεξουαλική ζωή γενικά των εντόμων και ειδικά των μυρμηγκιών είναι φλέγον θέμα στις Η.Π.Α.. Πολλοί επιστήμονες μελετούν τη σεξουαλική συμπεριφορά των μυρμηγκιών, διότι αυτή έχει πολλά κοινά με τα επανδρωμένα και μη μαχητικά αεροσκάφη, τα περιβόητα wap. Η διαδικασία προσέλκυσης των αρσενικών μυρμηγκιών από τα θηλυκά με οργανικές φερομόνες είναι παρόμοια με τη διαδικασία ανεύρεσης στόχων με χημικές φερομόνες από μαχητικά αεροσκάφη με ή χωρίς πιλότο.
Παρόμοιες μελέτες με προσομοιωτικά μοντέλα προϋπάρχουν βέβαια στη σχετική βιβλιογραφία, αλλά στα αποτελέσματά τους οι ερευνητές συχνά δεν καταφέρνουν να διαχωρίσουν τη στοχαστική διασκεδαστικότητα ή διακύμανση από την αιτιοκρατική ή τελεολογική δομή των μοντέλων τους, ούτε στα μυρμήγκια, ούτε στα μαχητικά αεροσκάφη. Έτσι, τα πρακτικά αποτελέσματα είναι συχνά καταστροφικά. Βέβαια, ο διαχωρισμός τής στοχαστικής διακύμανσης από την τελεολογική δομή ενός προσομοιωτικού μοντέλου είναι σχετικά εύκολο να γίνει με τη μέθοδο Σ.Δ., η οποία πάντα εξωτερικεύει επακριβώς τη συστημική δομή όλων των αιτίων και αιτιατών σε κάθε της μοντέλο.
- «Ε.Ε.»: Τι είναι τα συστήματα CASOS;
- Ο όρος CASOS έχει να κάνει με Complex Adaptive Self-Organizing Systems, δηλαδή πολύπλοκα, ευπροσάρμοστα, αυτοθεσμιζόμενα συστήματα. Μία πληθώρα συστημάτων γύρω μας λειτουργούν ως CASOS, όπως είναι, π.χ., ολόκληρο το σύμπαν, τα βιολογικά μας οικοσυστήματα και οι αγορές. Η μελέτη συστημάτων CASOS των αποικιών εντόμων δείχνει υπέροχα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς, τα οποία προκύπτουν στα συστήματα τούτα, όπως π.χ. σε αποικίες μυρμηγκιών, αστρικά σμήνη και εκείνα των μελισσών, χωρίς να υπόκεινται σε ένα σύστημα κεντρικού ελέγχου. Αντίθετα, μια ολική περιεκτική λογική χαρακτηρίζει τα πρότυπα δυναμικής συμπεριφοράς αυτών των συστημάτων, πρότυπα, που ξεπροβάλλουν ως αποτέλεσμα των τοπικών αλληλεπιδράσεων και αρμονικά διαμοιρασμένου ελέγχου μεταξύ των στοιχείων, που συνιστούν τέτοια συστήματα.
Οι ιδέες σχετικές με τα CASOS παρέχουν ευκαιρίες δημιουργίας πλαισίων διοίκησης επιχειρήσεων και άλλων οικονομικών συστημάτων, που βοηθούν πολλούς οργανισμούς να ανακαλύπτουν εναλλακτικές λύσεις στην ιεραρχική τους οργάνωση μέσω αρμονικά διαμοιρασμένου ελέγχου. Διαδικτυακές κοινότητες εθελοντών ενεργούν ως συστήματα CASOS, δηλαδή αυτοθεσμίζονται στη διαδικασία παραγωγής π.χ. γνώσης (wikipedia.org), γεωγραφικών πυλών διαδικτύου (geoportals), ιστοτόπων με πληροφορίες εμπορικών συναλλαγών (eBay) και δωρεάν λογισμικών (SourceForge.net). Αυτές είναι μερικές από τις πρακτικές εφαρμογές των συστημάτων CASOS, όπου, εκμεταλλευόμενες τη συνδετικότητα τού παγκόσμιου διαδικτύου, κοινότητες συστημάτων CASOS ελκύoυν το ενδιαφέρον των επιχειρήσεων, διότι επιδεικνύουν ικανότητες καινοτομίας, καθώς δημιουργούν πραγματικές αξίες επιχειρηματικών συναλλαγών.
Δεν είναι όμως εύκολη δουλειά το να κατανοούμε, να σχεδιάζουμε ή ακόμη και να επηρεάζουμε συστήματα, που συνδυάζουν μεμονωμένες τάσεις αυτονομίας σε μία ολική, περιεκτική αρμονία. Επειδή τα συστήματα γενικά τείνουν από την ευταξία στην αταξία, για να μπορεί κάποιος να περιστέλλει ή να περιορίζει την αταξία σε ένα σύστημα με πολλαπλά στοιχεία, είναι υποχρεωμένος να συνδέει το σύστημα με ένα άλλο, στο οποίο η αταξία αυξάνεται.
- «E.E.»: Μπορείτε να μας δώσετε ένα απτό παράδειγμα CASOS;
- Ας πάρουμε το απτό παράδειγμα τού έρωτα μεταξύ δύο νέων όπως π.χ. τον περιγράφει ο William Shakespeare, μεταξύ τού Romeo και τής Juliet. Στο κλασσικό τούτο έργο, όπως ακριβώς και στα καθημερινά βιώματα πάθους κάθε ανθρώπου, ο Shakespeare δείχνει, πως ο έρως τής Juliet για τον Romeo εξαρτάται από διαχρονικές αλλαγές στο πάθος της γι΄ αυτόν.
Διαχρονικά, οι αλλαγές στο πάθος τής Juliet επηρεάζονται όχι μόνον από τον δικό της έρωτα για τον Romeo, αλλά και από το πώς ο Romeo ανταποκρίνεται στον έρωτά της γι΄ αυτόν. Παρόμοια, ο έρως τού Romeo για την Juliet εξαρτάται από διαχρονικές αλλαγές στο πάθος του γι΄ αυτήν. Οι αλλαγές στο πάθος τού Romeo επηρεάζονται όχι μόνο από τον έρωτα, που νοιώθει για τη Juliet, αλλά και από το πώς η Juliet ανταποκρίνεται στον έρωτά του γι΄ αυτήν.
Σκιαγράφωντας τις διαχρονικές αλληλεπιδράσεις τού πάθους των δύο νέων μέσα στην κοινωνία που ζουν, ο Shakespeare δείχνει, πως τα πάθη τού Romeo και τής Juliet αλληλεπιδρούν μεταξύ τους -όχι στατικά, αλλά- δυναμικά, δηλαδή διαχρονικά, με πολυπλοκότητα μέσα στο χρόνο. (Ανάπτυξη του συγκεκριμένου παραδείγματος εδώ: http://freeinquiry.gr/webfiles/pro.php?id=1748)
Η μέθοδος Σ.Δ. βοηθά κερδοσκοπικές και μη εταιρείες, καθώς και κυβερνητικούς οργανισμούς στη δημιουργία διαδικασιών, που διασφαλίζουν προκοπή στην πληροφόρηση και στην αποτελεσματική τους διακυβέρνηση. Εδώ βλέπουμε, πως ακόμα και στις προσωπικές μας σχέσεις, η Συστηματική Δυναμική μπορεί να μας χρησιμεύσει. Από τα τέσσερα παραπάνω ποσοτικοποιημένα σενάρια, ποιό ανταποκρίνεται στις δικές σας ανθρώπινες σχέσεις; Και ποιές ακριβώς είναι οι τιμές των εξωγενών παραμέτρων, που επηρεάζουν το συναισθηματικό σας κόσμο; Ή εκείνον των παιδιών σας;
- «Ε.Ε.»: Πώς μπορούν τα συστήματα CASOS να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε κοινωνικά φαινόμενα, όπως η «Αθηναϊκή Δημοκρατία»;
- Να μία πάρα πολλή όμορφη ερώτηση. Και μάλιστα σωστά διατυπωμένη, καθ΄ όσον η Αθηναϊκή Δημοκρατία υπήρξε πραγματικά ένα κοινωνικό φαινόμενο σε εξέλιξη. Είναι επίσης η αυθεντική δημοκρατία ένα πολύπλοκο, ευπροσάρμοστο, αυτοθεσμιζόμενο πολιτικό σύστημα, δηλαδή ένα CASOS.
Και μιλώντας για εξέλιξη, πρέπει να πάμε πίσω στον Εμπεδοκλή, τού οποίου η φιλοσοφική σκέψη φτάνει σε πεδία ασύλληπτα, όχι μόνον για την εποχή του, αλλά και για τη δική μας εποχή. Μερικοί τον θεωρούν πρόδρομο τού Δαρβίνου. (Σ.σ. βλ. Η θεωρία τής Εξέλιξης στη φιλοσοφία τού Εμπεδοκλή). Σε πολλά αποσπάσματα τού Εμπεδοκλή από τον Διογένη Λαέρτιο και τον Σιμπλίκιο, η έννοια των στοχατικών αλλαγών ή μεταβολών, αλλά και η επίδρασης τής τύχης στο δημιουργικό έργο τής φύσης είναι εναργής και σαφής.
Ο Εμπεδοκλής δέχεται την πανάρχαια, παραδοσιακή γνώση για τη «Μητέρα Γη» -όχι με τη θεϊκή της σημασία, αλλά- με τη φυσιοκρατική της έννοια, ως μητέρας των επί τής Γης δημιουργημάτων και των εμβιούντων όντων. Τα «αλλοιωπά ριζώματα» τού Εμπεδοκλή συνενούμενα όχι μόνον αλλάζουν τις αρχικές τους μορφές και δίνουν καινούργιες, αλλά και επεμβαίνουν αλλάζοντας τις μορφές των ήδη υπαρχόντων όντων, όπως π.χ., μια μετάλλαξη σε γονιδιακό επίπεδο, σύμφωνα με τις σημερινές επιστημονικές γνώσεις.
Οι σκέψεις τού Εμπεδοκλή είναι τόσο διαυγείς, ώστε δίνουν τη σημερινή θεώρηση της εξελικτικής πορείας των οργανισμών, από τους κατώτερους θαλάσσιους οργανισμούς στους ανώτερους επίγειους, με κορωνίδα τον άνθρωπο. Φαίνεται ότι είχε συλλάβει στην σκέψη του την συμμετοχή τής τύχης στον τρόπο δημιουργίας: «αρχήν φησι γενέσθαι ως έτυχε». Δεν ήταν δυνατόν να γνώριζε ο Εμπεδοκλής τις διεργασίες των γονιδίων μέσα στο κύτταρο, αλλά αυτό που σήμερα γνωρίζουμε, που γίνεται σε μοριακό επίπεδο, το εξέφρασε με μία εκπληκτική σκέψη τυχαίας συνένωσης των μερών τού σώματος, που είχαν πρωτοδημιουργηθεί, όπως περιγράφει σε πολλά αποσπάσματά του.
Βλέπουμε λοιπόν, πως το CASOS τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας έχει πίσω του ένα απόθεμα γνώσης για τις στοχαστικές διακυμάνσεις και την επίδραση τής τύχης στο δημιουργικό έργο τής φύσης. Οι πρόγονοί μας γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν τις στοχαστικές διακυμάνσεις των CASOS και την επίδραση τής τύχης έναντι των κινδύνων, που απειλούσαν τη δημοκρατία. Γνώριζαν, ότι η διαπλοκή μεταξύ των εξουσιών είναι κίνδυνος μέγας. Αν η διαπλοκή τούτη δεν ελεγχόταν μέσω τής τύχης, ήταν θέμα χρόνου να φτάσει στη δικαστική εξουσία και άρα να αλλοιώσει παντελώς τη δημοκρατία. Όταν αυτοί, οι οποίοι εξουσιάζουν, διαπλέκονται με εκείνους, που βρίσκονται εκεί για να τους ελέγχουν, είναι θέμα χρόνου όλοι μαζί να ελέγξουν και τους δικαστές για να συνεχίσουν τα εγκλήματά τους.
Έτσι, οι Έλληνες νομοθέτες δημιούργησαν μια δυναμική, που δεν επέτρεπε στις εξουσίες να διαπλέκονται. Η δυναμική τούτη εξασφαλιζόταν όχι μόνον από τον απλό διαχωρισμό των εξουσιών, αλλά και από τη διαφορετικότητα στον τρόπο στελέχωσής τους.
Το μεγάλο δηλαδή μυστικό τής λειτουργίας τής Αθηναϊκής Δημοκρατίας βρίσκεται, στο ότι τα δύο κύρια όργανα εξουσίας της -η εκτελεστική και η νομοθετική εξουσία- στελεχωνόταν με διαφορετικό τρόπο. Οι στρατηγοί, που έφεραν την εκτελεστική εξουσία, την οποία σήμερα φέρει π.χ. ο πρωθυπουργός και οι υπουργοί, εκλέγονταν, ενώ οι βουλευτές, οι οποίοι έλεγχαν αυτήν την εξουσία, κληρώνονταν. Εκλέγονταν δηλαδή οι αντιπρόσωποι και κληρώνονταν οι εκπρόσωποι τού δήμου των πολιτών. Οι διαφορές μεταξύ αυτών των ιδιοτήτων είναι ασύλληπτα μεγάλες. Δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους σε ό,τι αφορά τη διαδικασία επιλογής και τη λίστα των προσόντων, που απαιτεί η κάθε ιδιότητα, για να αποδώσει, όπως απαιτεί η ομαλή λειτουργία τής δημοκρατίας.
- «Ε.Ε.»: Γιατί στην Ελλάδα δεν υπάρχει πανεπιστημιακή έδρα Συστηματικής Δυναμικής;
- Ίσως, διότι τα ελληνικά μυρμήγκια δεν μασάνε. Τα ξέρουμε ήδη όλα στην πατρίδα... Αστειεύομαι βέβαια, αλλά ίσως είναι θέμα χρόνου, γνώσης, επίγνωσης και σωστής διακυβέρνησης τού κάθε πανεπιστήμιου στην Ελλάδα, που προετοιμάζει τα στελέχη επιχειρήσεων και τούς κρατικούς λειτουργούς τής Ελλάδας τού αύριο.
Οι πολλαπλές παραπομπές τής Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για θέματα Eurostat δείχνει, πως μάλλον χρειάζονται έδρες Συστηματικής ή Συστημικής Δυναμικής στην πατρίδα μας, καθ΄ όσον εξακολουθούν να απουσιάζουν από την Ελλάδα διαδικασίες, που να διασφαλίζουν τη διάφανη πληροφόρηση. Ίσως επί τούτου πρέπει να σας τονίσω, πως στην Τουρκία ήδη υπάρχουν ακόμα και μεταπτυχιακά προγράμματα Συστημικής Δυναμικής σε πανεπιστημιακά τμήματα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οικονομικών. Το ίδιο στην Αγγλία, Αίγυπτο, Γερμανία και Ιταλία. Σφίγγει ο κλοιός, δε νομίζετε;
Πάντως είναι μάλλον παράδοξο, το πως, αν και ξεκίνησε από τον Ηράκλειτο, στην Ελλάδα η μέθοδος Σ.Δ. παραμένει μία επιστήμη τού μέλλοντος. Συνδυάζει τον μαθηματικό τρόπο σκέψης (πρακτική) με τη φιλοσοφία (θεωρία), που αντλεί και συνθέτει από έρευνα σε πολλούς επιστημονικούς τομείς, προκειμένου να δώσει λύσεις ή προτάσεις μέσα από μαθηματικά μοντέλα σε μεγάλα προβλήματα τής ανθρωπότητας. Έχει μπει στην αμυντική πολιτική των ΗΠΑ και άλλων μεγάλων χωρών, σε προγράμματα που χρηματοδοτούν οι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες τού κόσμου, αλλά και στην απλή καθημερινότητα μέσα από προγράμματα, που καταρτίζουν συστηματοδυναμικοί επιστήμονες για την τοπική αυτοδιοίκηση.
Ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος προσέγγισης και προτυποποίησης προβληματικών καταστάσεων, που αντιμετωπίζει κάθε κοινωνικό σύστημα, η μέθοδος Σ.Δ. είναι και ο πλέον σύγχρονος τρόπος προσέγγισης κάθε δυναμικού προβλήματος, από το πιο απλό μέχρι το πιο σύνθετο. Ίσως έναν παρόμοιο ενθουσιασμό με εκείνον τής Juliet στο δεύτερο σενάριο χρειάζεται ο ελληνικός μας κόσμος παγκόσμια, η ομογένεια τής Β. Αμερικής και ειδικά εμείς εδώ στη Νέα Υόρκη πάνω στην πίστη μας για τα εθνικά μας θέματα (όχι εθνικιστικά).
Ας ελπίσουμε ότι ο ακράτητος έρως μερικών από εμάς για τον ελληνικό κόσμο θα κάνει και όλους τούς άλλους Έλληνες και μη να ακολουθούν, έστω και καθυστερημένα. Οι πρωτοποριακές αρχές και βάσεις τού ελληνικού πολιτισμού υπόσχονται και δίνουν τα απαραίτητα θεμέλια, που η κοινωνία μας χρειάζεται σήμερα, ειδικά για μία ανθρωποκεντρική έναντι τής νομισματοκρατούμενης οικονομίας, σε μία ορθολογική αντιμετώπιση τού φαινομένου, που καλούμε παγκοσμιοποίηση.
Γιάννης Λάζαρης
Ηλεκτρολόγος-Μηχανολόγος Ε.Μ.Π.
