Κάποια χρόνια πριν, η μητέρα ενός φίλου, φιλόλογος στο Πειραματικό και διορθώτρια τότε στις Πανελλαδικές, πήρε στα χέρια της μια έκθεση στην οποία ο μαθητής εξηγούσε με τρόπο απολύτως εμπεριστατωμένο γιατί αρνείται να απαντήσει στο θέμα. Κατά την άποψή της, μάλιστα, το γραπτό ήταν άριστο, η δομή πρότυπη και η τεκμηρίωση πειστική, μελετημένη και καθόλου εξυπνακίστικη. Εντυπωσιασμένη, βαθμολόγησε την έκθεση με 20. Δεν συνέβη το ίδιο με τον έτερο διορθωτή: κρίνοντας την έκθεση ως «εκτός θέματος», την... έστεψε με ένα ολοστρόγγυλο μηδενικό. Κι έτσι, λόγω της απόλυτης διαφωνίας στη βαθμολογική εκτίμηση των δύο, κλήθηκε, όπως προβλέπει ο νόμος γι' αυτές τις περιπτώσεις, και τρίτος διορθωτής, που, δυστυχώς, συμφώνησε κι αυτός ότι το γραπτό ήταν «εκτός θέματος». Αποτέλεσμα; Η έκθεση βαθμολογήθηκε κάτω από τη βάση κι ένας μαθητής που διέθετε κριτικό πνεύμα, ευφάνταστη σκέψη και μια υγιή απόκλιση από το απολύτως προβλέψιμο και αναμενόμενο τιμωρήθηκε.
Θυμήθηκα το περιστατικό κι αναρωτήθηκα τι να έχει γίνει
αυτός ο μαθητής και εάν κατόρθωσε, παρά τη δυσάρεστη εμπειρία του στις
εξετάσεις, να διατηρήσει την υγιή ανυπακοή του, με αφορμή δύο άλλες, ανάλογες,
πρόσφατες ιστορίες. Τη μία μου την είπε φίλη, απελπισμένη, με την υπόδειξη, αν
όχι με τη «διαταγή», «φέτος θα ξεχάσετε ότι έχετε άποψη» που είχε δώσει στην
κόρη της η καθηγήτρια που της έκανε έκθεση στο φροντιστήριο. Όταν η μητέρα
ευλόγως διαμαρτυρήθηκε, της επισήμαναν από το φροντιστήριο ότι, αφού η δουλειά
τους είναι η προετοιμασία για τις εξετάσεις, όφειλαν να λάβουν υπόψη τους τα
δεδομένα. Και τα δεδομένα, βάσει της εμπειρίας τους, ήταν ότι οι διορθωτές
ακολουθούν την πεπατημένη του μέσου όρου και την ασφάλεια του πολιτικώς ορθού.
Η δεύτερη ιστορία δημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα των
Συντακτών» και είχε ηρωίδα τη Στελλίτσα, που, πηγαίνοντας στο νηπιαγωγείο,
διατηρούσε τη χαριτωμένη ιδιορρυθμία να φοράει ξεχωριστές κάλτσες, παρά τις
γλυκές παραινέσεις της μαμάς της: μια κάλτσα ριγέ και μια με ελαφάκια. Δεν
ενοχλούσε καθόλου, άλλωστε, τους συμμαθητές της, μέχρι που μία άλλη μαμά
στηλίτευσε το «παράταιρο». Και τότε δόθηκε σήμα και στα μικρά, που άρχισαν να
κοροϊδεύουν τη Στελλίτσα, ωσότου εκείνη συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις κι
απαρνήθηκε τη μικρή της ιδιαιτερότητα, που την έκανε μοναδική κι ευτυχισμένη.
Η αποποινικοποίηση
του δικαιώματος στη διαφωνία, στην ξεχωριστή και πρωτότυπη άποψη που ξεφεύγει
από τον μέσο όρο και αμφισβητεί την πολιτική ορθότητα και, τέλος, στην ανυπακοή
με υγιείς και δημοκρατικούς όρους είναι κάτι που μέχρι στιγμής κανένα εκπαιδευτικό
σύστημα, καμίας κυβέρνησης, δεν έχει επιδιώξει.
Δεν ξέρω αν θα το επιδιώξει η τωρινή (διάβασα προσεχτικά τις προτάσεις της Επιτροπής Παιδείας και μου φάνηκαν ενδιαφέρουσες, αλλά δεν είμαι βέβαιη ότι στην πράξη θα κατορθώσουν να ευνοήσουν την ελευθερία του πνεύματος). Διατηρώ, λοιπόν, τις επιφυλάξεις μου, κρίνοντας για την ώρα και από το φετινό θέμα της έκθεσης στην Ειδική Κατεύθυνση, το οποίο δεν φυσούσε κάποιο δροσερό αεράκι που θα φούσκωνε λίγο τα πανιά της ελεύθερης σκέψης. Μπα! Θέμα «ρετρό» ήταν, για την κατά Παπανούτσο φιλία με ολίγον από («κακά») social media. Ουσιαστικά, υπαινισσόταν ποια απάντηση αναμένεται και αναπαρήγε τη γνωστή μέθοδο της κατεύθυνσης της σκέψης του μαθητή προς το «σωστό», όπως το αποφασίζει ο μέσος και comme il faut όρος.
Όταν, όμως, πολίτες
εκπαιδεύονται παιδιόθεν να καταφεύγουν στον μέσο όρο, όταν μαθαίνουν, αν
χρειαστεί με προσωπικό αντίτιμο, ότι η «επικρατούσα» είναι η άποψη που
επιβραβεύεται, τότε, φυσικά, η φαντασία τους, η επιθυμία τους να αντιτάσσονται,
να εφευρίσκουν και να προτείνουν, η ικανότητά τους να διαφωνούν και η ανοχή
τους στη διαφορετικότητα ευνουχίζονται νωρίς. Και είναι πιο πρόσφοροι στην
αποδοχή βολικών –αν όχι και εκ του πονηρού– απλουστεύσεων του τύπου
«καταδικάζουμε τη βία απ' όπου κι αν προέρχεται». Σοβαρά; Αν δεν υπήρχε υγιής
ανυπακοή και διάψευση του μέσου όρου, δεν θα υπήρχε Ιστορία. Ούτε τέχνες. Ούτε
ζωή.
Για να γίνει μεγαλύτερη η μελαγχολία μας ως προς το στατικό
θέμα της παιδείας στην Ελλάδα, αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στα θέματα της
φιλολογικής κατεύθυνσης για το γαλλικό Baccalauréat τις προηγούμενες χρονιές
(φέτος, οι αντίστοιχες εξετάσεις ξεκινούν στις 15 Ιουνίου). Οι Γάλλοι 17χρονοι
κλήθηκαν να γράψουν την άποψή τους π.χ. σε θέματα όπως «Δύο μαθητές διαφωνούν
ως προς το αν παίζει ρόλο η εμπειρία του ταξιδιού στην ποιητική έμπνευση.
Φανταστείτε τον διάλογο και τα επιχειρήματα που ανταλλάσσουν». Ή «Ένας μη
ανθρώπινος ήρωας μπορεί να είναι ένας εξίσου ενδιαφέρων μυθιστορηματικός
ήρωας;». Ή «Ακουμπισμένος στο παράθυρό σας, περιγράψτε το αγαπημένο σας τοπίο,
έτσι ώστε να αντανακλά την ψυχική σας κατάσταση»! Φυσικά είναι εξεζητημένα,
αφού απευθύνονται σε υποψήφιους της Φιλολογίας. Αλλά διακρίνετε σε οποιοδήποτε
από αυτά «μπούσουλα» ή υπαινιγμό σωστής απάντησης;
Ναταλί Χατζηαντωνίου
http://www.lifo.gr
