Οικολογία και Ελληνική Φιλοσοφία

Κέλσος: Ελληνική Φιλοσοφία και Χριστιανισμός.
Την καλύτερη, παρουσίαση της οικολογικής αντίληψης που είχε η αρχαιοελληνική φιλοσοφία την κάνει ο νεοπλατωνικός κι εκλεκτικός φιλόσοφος Κέλσος (2ος αιώνας μ.Χ). Ο Κέλσος, διαβλέποντας την αλματώδη ανάπτυξη της χριστιανικής θρησκείας γράφει ένα βιβλίο όπου προσπαθεί να αντιπαραβάλλει την ελληνική φιλοσοφία με τις αντιλήψεις και τις ιδέες που πηγάζουν από την χριστιανική κοσμοθεωρία. Το σημαντικό, εδώ, είναι ότι ο Κέλσος δεν θέλει να προβάλλει κάποια δική του προσωπική άποψη ή θεωρία αλλά να αναδείξει τις ιδέες και τις αρχές του εκλεκτικισμού της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας. Σε ένα αρκετά εκτενές απόσπασμα του βιβλίου του ειρωνεύεται και σαρκάζει τις αντιλήψεις του Χριστιανισμού για τον ρόλο του ανθρώπου στο σύμπαν καθώς και την σχέση ανθρώπου και ζώων.
"Ισχυρίζονται [οι Χριστιανοί] ότι τα πάντα δημιουργήθηκαν από τον Θεό για χάρη του ανθρώπου, ενώ εμείς υποστηρίζουμε ότι δεν έγιναν και δεν γίνονται, ούτε για χάρη των ανθρώπων ούτε για χάρη των ζώων. Κι ούτε είναι έργα του Θεού οι βροντές κι οι αστραπές κι οι βροχές. Ακόμα κι αν δεχόταν κανείς ότι τα φαινόμενα αυτά είναι έργα του Θεού, γιατί θα έπρεπε να βρέχει για χάρη του ανθρώπου (για να μπορεί δηλαδή ο άνθρωπος να έχει τροφή), κι όχι για χάρη των δένδρων ή των αγκαθιών ή των χόρτων; (...)(...) Μα, θα μου πείτε, οι άνθρωποι είναι ανώτεροι από τα ζώα, διότι ζούνε σε πόλεις κι έχουν κράτη κι αξιώματα κι εξουσίες. Ε, λοιπόν, σιγά το πράμα. Και τα μυρμήγκια και οι μέλισσες το ίδιο. Οι μέλισσες - τουλάχιστον αυτές - έχουν αρχηγό, διαβαθμίσεις, περίθαλψη, κάνουν πολέμους, εξοντώνουν τους ηττημένους, χτίζουν πόλεις, ακόμα και προάστια. Τα μυρμήγκια από τους αποθηκευμένους σπόρους κόβουν τα φύτρα για να μην βλαστήσουν, έτσι ώστε να τους μείνουν για ένα χρόνο. Επίσης, τα νεκρά μυρμήγκια τα αποθέτουν σε έναν τόπο που έχουν ξεχωρίσει, ειδικά για αυτόν τον σκοπό, κι ο τόπος αυτός είναι για αυτά κάτι ανάλογο με τα δικά μας μνήματα. Επίσης όταν συναντιούνται, έχουν τρόπο να συνεννοούνται μεταξύ τους και να μην χάνουν τον δρόμο τους, χρησιμοποιούν φυσικά την δική τους γλώσσα, έχουν την δική τους λογική και νοήματα και συλλογικούς σκοπούς και σημαινόμενα. (...)(...) Βλέπουμε, λοιπόν, ότι δεν δημιουργήθηκαν τα πάντα για χάρη του ανθρώπου, όπως δεν δημιουργήθηκαν για χάρη του λιονταριού ή του αετού ή του δελφινιού. Ο κόσμος δημιουργήθηκε από τον Θεό κατά τρόπο ώστε όλα τα μέρη του να συμβάλλουν στην ολοκλήρωση και την τελειότητά του. Τα πάντα έχουν υπολογιστεί ώστε να εξυπηρετούν όχι το ένα το άλλο, αλλά το όλον. Κι ο Θεός για αυτό ενδιαφέρεται, κι έτσι το όλον δεν το εγκαταλείπει η πρόνοια και δεν εξελίσσεται προς το χειρότερο, ούτε ο Θεός αποφασίζει ύστερα από κάποια χρονική περίοδο απραξίας να το στρέψει προς τον εαυτό του, ούτε και εξοργίζεται με τους ανθρώπους, όπως δεν εξοργίζεται με τους πιθήκους ή τα ποντίκια". (Αληθής Λόγος, 87-89).
Οι παραπάνω φράσεις θα μπορούσαν κάλλιστα να υπάρχουν στα σύγχρονα εγχειρίδια οικολογίας και δείχνουν τον σεβασμό που έχει η εσωτερική φιλοσοφική παράδοση για το Όλο και την αλυσίδα των όντων. Δυστυχώς, απ' ότι διαφαίνεται, η χριστιανική αντίληψη για την φύση ήταν, και ίσως παραμένει, μία παράφωνη νότα στις οικοφιλοσοφικές αξίες. Ίσως έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο για να βρει ο ανθρώπινος εγωισμός πρόσφορο έδαφος και να "αλώσει" τον φυσικό πλούτο ανατρέποντας χιλιόχρονες ισορροπίες.

nea-acropoli.gr

Η Δύναμη της Θέλησης

Θεωρώ ότι ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας του ανθρωπίνου εγκεφάλου.
Δηλαδή η εξερεύνηση των απάτητων κορφών της γνώσης για το υπέρτατο όργανο της ανθρώπινης ύπαρξης θα δημιουργήσει το συγκριτικό πλεονέκτημα που θα διαμορφώσει τους νέους συσχετισμούς εξουσιών σε όλα τα επίπεδα. Φανταστείτε τον κυνηγό και το θήραμα. Όσα περισσότερα γνωρίζει ο κυνηγός για το θήραμα ή αλλιώς όσο περισσότερο προβλέψιμη είναι η συμπεριφορά του θηράματος τόσο πιθανότερη είναι η επιτυχία του κυνηγιού.
Ο προσφιλής μου συγγραφέας Daniel Goleman (ψυχολόγος και δημοσιογράφος, γκουρού της συναισθηματικής νοημοσύνης) έχει ενδιαφέροντα νέα για την έννοια «ισχύς της θέλησης» (will power).
Τη δεκαετία του ’80 είχα πρωτακούσει για την έννοια της «ψυχικής ενέργειας», τώρα μάλλον ανακύπτει επιστημονικά και καταλήγει να οριστεί ως ισχύς της θέλησης.
Συνοπτικά ο καθένας μας θα έχει να θυμηθεί κάποιες μάταιες προσπάθειες του να κόψει το τσιγάρο, ή να μπει σε δίαιτα, ή να αντισταθεί σε έναν «πειρασμό». Η αποτυχία αυτής της προσπάθειας συναρτάται με την έννοια «έλλειψη θέλησης». Τώρα λοιπόν έρευνες καταλήγουν στο ότι ο άνθρωπος έχει ούτε λίγο ούτε πολύ μια δεξαμενή θέλησης (will power reservoir). Καθημερινά αντλεί ποσότητα θέλησης από αυτήν τη δεξαμενή προκειμένου να την καταναλώσει σε ενέργειες που απαιτούν θέληση. Ανάλογα με το ρυθμό που την καταναλώνει του μένουν και διαθέσιμα θέλησης στη δεξαμενή. Έτσι αν καθημερινά επιλέγουμε να καταναλώνουμε τη διαθέσιμη θέλησή μας σε μικροποσότητες σε αμελητέας σημασίας ενέργειες τότε όταν θα χρειαστούμε υψηλά αποθέματα σε ειδική περίσταση πολύ απλά δεν θα τα έχουμε. Επί παραδείγματι οι πολλαπλές αποτυχημένες απόπειρες διακοπής του καπνίσματος προδίδουν μεγάλες πιθανότητες αποτυχίας στην επόμενη προσπάθεια. Είναι προτιμότερο να δοθεί μια «μεγάλη μάχη» με όλη την απαιτούμενη προπαρασκευή παρά πολλές μικρές.
Το καλό νέο είναι ότι η θέληση αναπτύσσεται όπως και οι μύες του ανθρώπινου σώματος (κάτι σαν will-building δηλαδή). Όσο ο “μυς” της θέλησης αυξάνεται τόσο περισσότερο μεγαλώνει το reservoir της αυτοπειθαρχίας μας. Έτσι οι άνθρωποι που μπορούν να πειθαρχήσουν σε μία δίαιτα, ή σε ένα πρόγραμμα σωματικών ασκήσεων ή εκείνοι που ολοκληρώνουν μία σειρά μαθημάτων οικονομικής διαχείρισης, βελτιώνουν επίσης την ικανότητά τους να αντιστέκονται στην κατανάλωση, να βλέπουν λιγότερη τηλεόραση και να ασχολούνται παραγωγικά στο σπίτι. Εν κατακλείδι η ικανότητα μας να καθυστερούμε την προσκόλληση μας στο ηδονισμό αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας σε μακροπρόθεσμους στόχους (βλ. καριέρα κλπ).
Αν το δούμε αντίστροφα η ικανοποίηση των καθημερινών μικρών αδυναμιών, μας καθιστά ευάλωτους σε πάρα πολλές σημαντικότερες μάχες (εμπορική διαφήμιση, πολιτική προπαγάνδα, καμπάνιες επηρεασμού κοινής γνώμης) αδρανοποιώντας προοδευτικά την κριτική σκέψη.
Τα παραπάνω αποκτούν μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν δούμε ότι έχουν γίνει ήδη αντικείμενο μελέτης της επιστήμης των νευρώνων. Ειδικοί της νευρο-επιστήμης υποπτεύονται ότι ο αυτοέλεγχος καταναλώνει ποσότητες σακχάρου στο αίμα, οι οποίες χρειάζονται χρόνο να επανέλθουν στα αρχικά επίπεδα και έτσι δημιουργείται το παραπάνω φαινόμενο. Αξίζει να το ψάξουμε παραπέρα…

Πλεονεκτήματα του προτύπου «Σπίτι μέσα στο χωράφι»

Αναφέρομαι σε μια κοινωνία όπου πάνω απο το 80% του πληθυσμού είναι αγρότες και κατοικούν μέσα στο χωράφι τους .
1) Εξοικονόμηση ενέργειας : Δεν υπάρχει μετακίνηση απο το σπίτι στο χωράφι . Εξοικονομούμε χρόνο και ενέργεια . Ακόμη και πέντε λεπτά ελεύθερα να έχει ο καλλιεργητής μπορεί να τα διαθέσει στην καλλιέργεια . Όσοι έχουν μεγαλώσει σε αγροτικές οικογένειες ασφαλώς θα έχουν ακούσει οτι πρίν το 1940 οι ταλαιπωρημένοι και υποσιτισμένοι αγρότες μπορεί να ξόδευαν μέχρι και τέσσερις ώρες καθημερινά για το δρομολόγιο σπίτι-χωράφι . Σε κάποιες περιπτώσεις το δρομολόγιο αυτό γινόταν με τα πόδια !
Εάν κατοικούσαμε μέσα στο χωράφι μας ( πέντε στρέμματα για κάθε άτομο ) δεν θα χρειαζόμασταν πετρέλαιο για να το καλλιεργούμε .
2) Αξιοποίηση βιοδιασπώμενων απορριμμάτων: Αποφάγια , περιττώμματα και ούρα γίνονται δωρεάν λίπασμα για το χωράφι. Εάν υποθέσουμε οτι ο καλλιεργητής δεν πουλά τίποτα απ’ όσα παράγει ( τα καταναλώνει ο ίδιος ) τότε δεν χρειάζεται αγορά επιπλέον ποσοτήτων λιπάσματος .
Διαβάζω σε εφημερίδες άρθρα που με θαυμασμό αναφέρονται στη Σουηδία που με αξιοποίηση βιοδιασπώμενων σκουπιδιών κινεί ακόμη και τραίνο ! Ξεχνούν όμως να αναφερθούν στο πόσο κόστισε ο εξοπλισμός για την παραγωγή του βιοαερίου που κινεί το τραίνο . Το «Σπίτι μέσα στο χωράφι» μπορεί να αξιοποιεί τέλεια τα βιοδιασπώμενα υλικά χωρίς να χρειάζεται κανένα μηχάνημα ή υποδομή .
Εάν κατοικούσαμε μέσα στο χωράφι δεν θα είχαμε ανάγκη καμία βιομηχανία λιπασμάτων .
3) Αξιοποίηση καύσιμης βιομάζας : Τα αγριόχορτα του χωραφιού μετατρέπονται σε καύσιμο για θέρμανση ή μαγείρεμα (ενώ σήμερα παραμένουν αναξιοποίητα ) . Ο κάθε κάτοικος της Ελλάδας καταναλώνει κατά μέσο όρο περί τα 1750 κιλά πετρέλαιο ετησίως ( ΤΑ ΝΕΑ 22-23 Ιουλίου 2006 ) . Εάν είμασταν μια αγροτική κοινωνία και κατοικούσαμε μέσα στο χωράφι μας δεν θα χρειαζόμασταν πετρέλαιο για μετακινήσεις απο το σπίτι στη δουλειά , ούτε για την καλλιέργεια των χωραφιών , ούτε για θέρμανση και μαγείρεμα. Θα είμασταν αυτάρκεις και ανυπότακτοι στις πολυεθνικές του πετρελαίου .
4) Μείωση του καταναλωτισμού : Ένας άνθρωπος που εργάζεται αρκετές ώρες ημερησίως στο χωράφι του και αφιερώνει και κάποιες επιπλέον ώρες για την ανάπαυση , καμμία ανάγκη δεν αισθάνεται να καταναλώσει τηλεοπτικά προγράμματα , χρυσαφικά , πολυτελή ρούχα , αρώματα , αμάξια.
5) Καλύτερη ψυχική υγεία: Ο άνθρωπος είναι πλάσμα κατασκευασμένο για να ζεί μέσα στο φυσικό περιβάλλον (όχι σε πολυκατοικίες ) και να εργάζεται για την παραγωγή της τροφής του (όχι να πουλά ασφάλειες και με εκείνα τα χρήματα να αγοράζει τροφή). Οποιαδήποτε παρέκκλιση απο αυτά τα πλαίσια γεννά τις διαστροφές των μεγαλουπόλεων .
6) Καλύτερη σωματική υγεία: Η σωματική άσκηση απο την καλλιέργεια του χωραφιού , η κατανάλωση τροφών χωρίς φυτοφάρμακα , η μεγάλη αναλογία φυτικών τροφών στο σιτηρέσιο και η έλλειψη συνωστισμού (που διευκολύνει την διασπορά των μικροβίων) θα μας είχαν απαλλάξει σχεδόν απο το σύνολο των γνωστών ασθενειών . Δεν θα είχαμε ανάγκη τις τεράστιες πολυεθνικές των φαρμάκων . Η ελάχιστη ζήτηση φαρμάκων θα καλυπτόταν με βότανα απο την αυλή μας.
7) Οικονομικές ωφέλειες
- Αγορά τροφής σε χαμηλότερες τιμές : Εάν σήμερα ζούσαμε σε σπίτια μέσα σε χωράφι θα είχαμε αρκετό χώρο για να αγοράσουμε και να αποθηκεύσουμε τρόφιμα για όλο τον χρόνο . Θα αγοράζαμε , στην εποχή της συγκομιδής , τρόφιμα ΚΑΤ’ ΕΥΘΕΙΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΡΑΓΩΓΟ σε τιμές πολύ καλές (και για τον παραγωγό και για τον καταναλωτή ) , θα τα αποθηκεύαμε και θα τα καταναλώναμε στους επόμενους δώδεκα μήνες . Η έλλειψη ικανού αποθηκευτικού χώρου στις πολυκατοικίες μας αναγκάζει να αγοράζουμε απο τις μεγάλες αλυσίδες super-market τρόφιμα για τις επόμενες 2-3 μέρες . Αυτό σημαίνει οτι οι επιχειρήσεις αυτές ξοδεύουν για να αποθηκεύσουν τα τρόφιμα ( σε αποθήκες που εμείς δεν μπορούμε να ελέγξουμε ) και επιπλέον ξοδεύουν για να συντηρούν υπαλλήλους που θα κάθονται και θα μας περιμένουν πότε θα πάμε να αγοράσουμε τα τρόφιμα . Αυτές οι δαπάνες επιβαρύνουν την τιμή των τροφίμων κατά ένα πολύ σεβαστό ποσοστό . Συγχρόνως παραχωρούμε το δικαίωμα διατροφής μας σε εταιρείες που δεν ξέρουμε απο ποιόν ελέγχονται .
- Δυνατότητα επενδύσεων χωρίς ρίσκο : Για τον απλό κοσμάκη η δυνατότητα επενδύσεων χωρίς κίνδυνο είναι μακρυνό όνειρο . Εάν του περισσεύουν χρήματα έχει μόνο την δυνατότητα να τα επενδύσει σε χρυσές λίρες . Δυστυχώς ο χρυσός χρησιμοποιείται και απο όλους τους άλλους σαν επένδυση με αποτέλεσμα οι τιμές του να ανεβοκατεβαίνουν απρόβλεπτα παρακολουθώντας τον πανικό ή την αισιοδοξία των επενδυτών . Σήμερα που υπάρχει μεγάλη ανασφάλεια και απαισιοδοξία για το μέλλον πολλοί επενδύουν σε χρυσό με αποτέλεσμα η τιμή του να έχει εκτιναχθεί στα ύψη . Δεν συμφέρει πλέον να αγοράσει κανείς χρυσό γιατί το πιό πιθανό είναι να αρχίσει η κατηφόρα στην τιμή του . Επιπλέον , εάν καταρρεύσει ο καπιταλισμός ο χρυσός θα είναι ένα άχρηστο μέταλλο . Ας μήν ξεχνάμε ακόμη οτι ο χρυσός είναι «αδρανής επένδυση» : όσο καιρό τον έχουμε θαμένο σε κάποια τραπεζική θυρίδα δεν μας προσφέρει τίποτα . Αντίθετα , πληρώνουμε για τη φύλαξή του ! Εάν ζούσαμε σε σπίτι μέσα σε χωράφι θα μπορούσαμε να επενδύουμε τα χρήματα που μας περισσεύουν ως εξής: θα αγοράζαμε μολυβδόφυλλα ή οποιοδήποτε φύλλο απο ανοξείδωτο μέταλλο και θα κάναμε στέγες με άπειρη διάρκεια ζωής . Κάτω απο τις στέγες θα κάναμε ξηραντήρια όπου θα μπορούσαμε να αποξηράνουμε μεγάλες ποσότητες σταφίδας ή ελιάς ( η αφυδατωμένη ελιά έχει αξιόλογη θρεπτική αξία ) . Θα μπορούσαμε να αγοράσουμε λεκάνες απο γεώδες υλικό ( πορσελάνη , γυαλί , ασβεστόλιθο ) για εξάτμιση θαλασσινού νερού και παραγωγή αλατιού . Αυτά τα υλικά είναι «ενεργές» επενδύσεις : όσο τα κατέχουμε μας δίνουν ωφέλεια και κάνουμε απόσβεση του ποσού που πληρώσαμε για την απόκτησή τους . Επιπλέον , οι τιμές τους δεν κάνουν σκαμπανεβάσματα . Ακολουθούν μια σταθερή ανοδική πορεία επειδή το πετρέλαιο γίνεται όλο και πιό ακριβό και η ζήτηση των μετάλλων σταθερά αυξάνεται ( βλέπε τιμές πολυτίμων μετάλλων και τιμές χαλκού) . Όσο υπάρχουν λογικά όντα φτιαγμένα απο κύτταρα , θα υπάρχει και η ανάγκη ξηραντηρίων και αλατιού . Σήμερα η καλύτερη επένδυση θα ήταν η κατοχή μερικών τόνων χαλκού ή μολύβδου ή χρωμίου ή νικελίου ή ανοξείδωτου χάλυβα . Αυτή η επένδυση όμως μπορεί να γίνει μόνο απο κάποιον που κατοικεί μόνιμα μέσα στο χωράφι του . Ο κάτοικος της πολυκατοικίας πού θα τα αποθηκεύσει;
8) Μηδενισμός της εγκληματικότητας Σε ένα χωριό όπου όλοι είναι απησχολημένοι με την καλλιέργεια του χωραφιού τους , όπου δεν υπάρχουν άστεγοι και άκληροι , όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους δεν υπάρχει έδαφος για εγκληματικότητα. Αντίθετα, στις πόλεις η ανεργία και η ανωνυμία είναι άριστο υπόστρωμα για την εγκληματικότητα . Μέσα σ' αυτό το ανώνυμο πλήθος στρατολογούν οι κεφαλαιοκράτες τους μπράβους τους για να εξοντώνουν κάθε φωνή που τους ενοχλεί.
9) Δυνατότητα αλλαγής κατοικίας Ας υποθέσουμε οτι σε όλη την Ελλάδα εφαρμόζεται το μοντέλο "Σπίτι μέσα στο χωράφι" . Ας υποθέσουμε ακόμη οτι τα χωράφια είναι ισάξια μεταξύ τους (πέντε στρέμματα ανά άτομο). Εάν κάποιος που κατοικεί στην Κέρκυρα έχει βαρεθεί τον τόπο και θέλει να ζήσει στην Κρήτη , βρίσκει κάποιον κρητικό που θέλει να ζήσει στην Κέρκυρα και ανταλλάσσουν τα χωράφια τους (και τα σπίτια).

Ο συγγραφέας επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του

Η φύση

Τίποτα δεν είναι πιο φυσικό στον άνθρωπο από τη Φύση. Όχι όμως φυσικό με το φιλοσοφικό νόημα του ζητήματος, δηλαδή ως ανταπόκριση σε ένα διατεταγμένο σχέδιο εξέλιξης που υπαγορεύεται από το θείο νόμο. Φυσικό με το ανθρώπινο νόημα, δηλαδή ότι όλα είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου. Όλα υπάρχουν απλά και μόνο για την εξυπηρέτησή του ή για να έχει ο άνθρωπος όφελος από αυτά. Όλα τα βασίλεια τα κατώτερα από τον άνθρωπο, που συνυπάρχουν μαζί μας στο χώρο της ίδιας της Φύσης, βρίσκονται στη διάθεση του ανθρώπου. Οι πέτρες σίγουρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Τα φυτά είναι καλά για να τα τρώμε ή για να φτιάχνουμε πράγματα με αυτά. Τα ζώα τα τρώμε -φυσικά- ή τα αξιοποιούμε σε διάφορες δουλειές. Η γη είναι για να βλασταίνουν οι σπόροι που ρίχνουμε σ' αυτήν ή για να προμηθευόμαστε τους κρυφούς της θησαυρούς με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα και ευκολία. Έχω ακόμα ακούσει να λένε ότι τ' αστέρια στον ουρανό είναι φωτάκια που έβαλε ο Θεός για να οδηγεί τον άνθρωπο στο νυχτερινό του δρόμο. Αν αυτό το τελευταίο είναι ποίηση, έχει καλώς. Αν όμως είναι κοσμοθεωρία -και πολύ φοβάμαι κάτι τέτοιο- καταλήγουμε στο ότι τ' αστέρια δεν έχουν τίποτα άλλο να κάνουν από το να φωτίζουν, γιατί οι άνθρωποι -ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ, το πιο τέλειο ον της δημιουργίας- δεν μπορούναλλιώς να δουν καλά στη διάρκεια της νύχτας...Κάτω απ' αυτό το χρώμα του κρυστάλλου είναι σαν να πέφτουμε παγιδευμένοι στο παιχνίδι της Μάγια, μακριά από το να μάθουμε το ανοιχτό βιβλίο της Φύσης και σαν να καταστρέφουμε τα φύλλα και τα εξώφυλλά του χωρίς τον παραμικρό οίκτο και χωρίς κανένα όφελος. Η Φύση είναι το φυσικό σκηνικό όπου μπορούμε να πραγματοποιήσουμε τις εμπειρίες της συγκεκριμένης στιγμής που ζούμε. Όχι μόνο εμείς οι άνθρωποι, αλλά και οι πέτρες, τα φυτά, τα ζώα, τα άστρα... επίσης ζουν, βιώνουν κι εκφράζονται μέσα σ' αυτόν τον κόσμο. Ο άνθρωπος είναι μόνο ένα σκαλοπάτι παραπάνω μέσα στα πολλά που διαμορφώνουν τη μεγάλη κλίμακα της εξέλιξης. Και ποιος ξέρει αν δεν υπάρχουν άλλα όντα στη Φύση που είναι ανώτερα από τον άνθρωπο και που η όρασή μας δεν μπορεί να τα διακρίνει; Θα ρωτούσε όμως κανείς: "αν μπορούμε να δούμε τόσα πράγματα, γιατί να μη βλέπουμε κι αυτό που είναι ανώτερο από μας;"Όμως η ύλη υιοθετεί πολλαπλές -σχεδόν άπειρες- μορφές δημιουργίας. Μερικές είναι συγκεκριμένες και ορατές περισσότερο, άλλες λιγότερο και περνούν ασύλληπτες μπροστά απ' τα μάτια μας. Όταν το φως του ήλιου πλημμυρίζει τον ουρανό και μας τυφλώνει, θα έπρεπε να λέμε ίσως ότι τα αστέρια δεν υπάρχουν; Κι όταν η νύχτα καλύπτει με επιτήδεια σκοτεινιά το περιβάλλον μας και τότε λάμπουν τα αστέρια, θα έπρεπε να λέμε ότι δεν υπάρχουν τα χρώματα; Υπάρχουν στιγμές που κάποια πράγματα φαίνονται κι άλλα όχι. Υπάρχουν στιγμές που κάποια πράγματα εκδηλώνονται κι άλλα όχι. Όμως όλα ζουν. Εξαρτάται από τη στιγμή και βέβαια από τη δική μας ικανότητα παρατήρησης, κατανόησης και εξέλιξης.Δεν αρκεί να βλέπουμε για να καταλαβαίνουμε. Η έλλειψη κατανόησης και σοφίας μειώνει σε πολύ μεγάλο βαθμό την όραση. Γι' αυτόν που η ζωή είναι ζήτημα υλικής διαβίωσης η φύση είναι ένα μουγκό στοιχείο.Γι' αυτόν που το εσωτερικό ξύπνημα έχει αρχίσει να εκδηλώνεται, η φύση είναι -όπως λέγαμε πριν κι όπως έλεγαν τόσοι- ένα ανοιχτό βιβλίο που παρουσιάζει μια αμέτρητη δόση γνώσεων. Ένα φύλλο δέντρου ειδωμένο με αδιαφορία δεν λέει τίποτα, όμως πολλά μπορούμε να διδαχτούμε, αν το παρατηρήσουμε προσεκτικά. Έτσι εμφανίζονται χίλιες και μία ευφυείς λεπτομέρειες που μας υποδεικνύουν καθαρά τον τρόπο ζωής αυτού του φύλλου. Το χρώμα, η μορφή, το μέγεθος, οι νευρώσεις, ο τρόπος που παίρνει αέρα και ήλιο, όλα αυτά είναι ζωτικές και ενδεικτικές όψεις της διάνοιας που κυβερνάει αυτό το ζωντανό ον.Έτσι, είναι πιθανόν εμείς οι άνθρωποι, οι τυφλωμένοι από τη Μάγια, να μη βλέπουμε ανώτερες από τη δική μας μορφές ζωής, για τον απλό λόγο ότι βλέπουμε τη φύση με την αδιαφορία της άγνοιας. Αρκεί να απαλλαγούμε κάπως από την αποχαύνωση για να καταλάβουμε. Όπως στην πέτρα κυοφορείται η μελλοντική κίνηση του δέντρου, όπως στα φυτά κυοφορείται η μελλοντική ευαισθησία του ζώου, όπως στο ζώο κυοφορείται η μελλοντική ανθρώπινη διάνοια, έτσι και στον άνθρωπο κυοφορείται η μελλοντική σοφία του υπερανθρώπου. Αρκεί να απαλλαγούμε κάπως από την αποχαύνωση για να δονήσει το μέλλον μέσα μας. Αρκεί να ανοίξουμε μόνο τα μάτια μας για να διαπιστώσουμε ότι ο άνθρωπος, φορτωμένος με τόσες και τόσες ατέλειες, δεν μπορεί να είναι το τελευταίο και πιο τελειοποιημένο μοντέλο της φύσης. Αρκεί να θελήσουμε για να καταλάβουμε ότι αν μέσα μας μπορέσουμε να δούμε ίχνη από το μέλλον, αυτό το μέλλον θα μπορεί πια να υπάρχει πλασμένο σε κάποιο μέρος, σε κάποια διάσταση, σε κάποιο κλειδί της ίδιας της φύσης μας, που αυτή τη στιγμή μας διαφεύγει. Ουρανός και γη είναι τα σκηνικά της φύσης. Στη μέση βρίσκονται οι άπειρες μορφές ζωής που εκφράζονται. Από τον ουρανό εξάγουν την κοσμική δύναμη του αστρικού μυστηρίου, του μυστηρίου του μέλλοντος. Στη γη βυθίζουν τις ρίζες τους στο άλλο μυστήριο που μας διαφεύγει, στο μυστήριο της συγκρότησης της ύλης. Έχουμε όλες τις μορφές ζωής -όπως λέει ο Πλάτων- λίγο από την κάθε μια, λίγο από ύλη και λίγο από πνεύμα, και κουβαλάμε στις πλάτες μας το δράμα που είναι να πετύχουμε τη σωστή ισορροπία μεταξύ του ενός και του άλλου μέρους. Όλες οι μορφές ζωής -συμπεριλαμβάνοντας και μας τους ανθρώπους- έχουν μια μητέρα και έναν πατέρα. Η μητέρα είναι η οριζόντια γη, γενναιόδωρη και δότρια τροφής, ικανή να μας φιλοξενήσει στους κόλπους της και να θυσιαστεί σιωπηλά για να ικανοποιήσει τις ανάγκες μας. Ο πατέρας είναι ο κατακόρυφος ουρανός, αυτός που μας καλεί προς τα πάνω, υποχρεώνοντάς μας να σηκώσουμε τα μάτια, είναι αυτός που δεν μας καλύπτει, αλλά αυτός που απαιτεί από εμάς θυσίες, αυτός που δεν μας δίνει διευκολύνσεις, αλλά αυτός που υπόσχεται υγιείς δυσκολίες. "Με ορμή προς τα άστρα". Όλα στη φύση δονούνται και τραγουδούν. Τίποτα δεν είναι σε ηρεμία. Όλα κατευθύνονται προς κάποιο μέρος, όλα εκπληρώνουν τον προορισμό τους. Γι' αυτό ο Πυθαγόρας μάς μιλούσε για "τη μουσική των σφαιρών", για την κίνηση των άστρων και για τη συμφωνία που αυτά εξασφαλίζουν με την περιστροφή των ουράνιων σωμάτων τους. Η γήινη φύση μας δονείται και τραγουδάει. Και σ' αυτήν υπάρχουν ειδικοί ήχοι που διαμορφώνουν το ρυθμό της ίδιας τους της κίνησης. Έχετε μείνει καμιά φορά σε απόλυτη σιωπή, ακούγοντας μόνο τον ψίθυρο της Φύσης; Όχι της φύσης που είναι ιδεατό κατασκεύασμα των ανθρώπων, όχι το θόρυβο των μεγάλων πόλεων, όχι το θόρυβο των μηχανών.Έχετε ακούσει το φυσικό ήχο του ανέμου, του φυλλώματος των δέντρων, των κυμάτων της θάλασσας, των χιλιάδων ζωυφίων που βρίθουν γύρω μας χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε; Αυτοί που ξέρουν λένε ότι η Φύση μας, η Γη μας, τραγουδάει τον ήχο που ονομάζουμε ΦΑ... Η μουσική μας κλίμακα βασίζεται σε επτά ήχους: ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα και σι. Επτά ήχοι που αντιστοιχούν σε επτά χρώματα. Το δικό μας, αυτό της Φύσης μας, αυτό που είμαστε σε θέση να συλλάβουμε είναι ο ενδιάμεσος ήχος, που είναι επίσης ο ήχος του σταυρωμένου στο χώρο ανθρώπου, με τρεις ήχους από κάτω και τρεις ήχους προς τα πάνω, με ένα μέρος του δρόμου να έχει ήδη διανυθεί και να απομένει να διανυθεί το άλλο. Αυτή είναι η Φύση. Αρκεί ν' απαλλαγούμε κάπως από την αποχαύνωση για να την ακούσουμε να τραγουδάει. Αυτή είναι ζωντανή. Είναι η δική μας πηγή υλικής ζωής. Σ 'αυτήν προστατεύεται η Μάγια, παίζοντας μ' αυτήν και με μας. Τίποτα το πιο φυσικό.

Delia Steinberg Guzmάn, Πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Νέα Ακρόπολη,
Σταυρός των Παρισίων του Πανεπιστημίου της Σορβόνης σε Επιστήμες, Τέχνες και Γράμματα

...και σήμερα τι;

Πόσο αληθινά είναι και σήμερα τα τελευταία λόγια του Σωκράτη... Κι ας μη ξεχνάμε ότι πολλοί άλλοι στοχαστές και φιλόσοφοι σύγχρονοί του και μεταγενέστεροι έφυγαν ως μισημένοι εξαγνιστές . Κρατάει όμως τούτη η αρρώστια του κόσμου, ευδοκιμεί με περισσή ευχέρεια στις ψυχές των ανθρώπων, ποτίζονται οι ρίζες της από τα θρησκευτικά δόγματα και την απουσία συλλογισμού και πνευματικής καλλιέργειας. Οι πηγές γνώσης, πνευματικής ανέλιξης υπάρχουν. Αρκεί να ψάχνει η ψυχή να τις ανακαλύψει. Και προς τούτο νάναι πρώτα καθάρια, κι όχι να σταματά παραπλανημένη στο μεθύσι της χειραγώγησης, της επικράτησης πάνω στην συνάνθρωπο ή και στο σύντροφό της, σκηνοθετώντας έργα σκιών του Πλατωνικού σπηλαίου.

Για το θάνατο του Σωκράτη

Πολλοί είναι εκείνοι οι σύγχρονοι μελετητές που σκοπίμως δεν αναφέρονται λεπτομερειακώς στον τρόπο θανάτου του μεγάλου φιλοσόφου. Απλά λέγεται ότι ο Σωκράτης καταδικάστηκε και θανατώθηκε, ότι δηλαδή εκτελέστηκε η ποινή του. Το γεγονός όμως ότι ο ίδιος ο Σωκράτης επέλεξε να πεθάνει αρκετές ώρες νωρίτερα από την προκαθορισμένη χρονική στιγμή εκτέλεσης της ποινής του, σε τι σκέψεις μας οδηγεί; Το ότι είχε τη δυνατότητα διαφυγής και δεν το έπραξε, σε τι σκέψεις μας οδηγεί; Πιστεύω πως οι σκέψεις αυτές είναι αντίθετες από το τυποποιημένο και ανιαρό πλέον σχήμα της καταδίκης - εκτέλεσης. Ας εξετάσουμε όμως τις τελευταίες υπερήφανες στιγμές του Σωκράτη, όπως διατυπώνονται αυθεντικά μέσα από τον πλατωνικό «Φαίδωνα»:
[116e] και ο Κρίτων είπε: «Σωκράτη, ο ήλιος είναι ακόμα πάνω στα βουνά και δεν έχει δύσει. Εγώ πάλι γνωρίζω και άλλους που εκτελούν την ποινή αργά, όποτε τυχόν τους αναγγελθεί η εντολή, αφού δειπνήσουν και πιουν πολύ καλά και ικανοποιήσουν όποιες τυχόν επιθυμίες έχουν. Γι αυτό λοιπόν μη βιάζεσαι, υπάρχει ακόμα χρόνος.». Και ο Σωκράτης απαντώντας είπε: «Κρίτων, εκείνοι βέβαια που λες εσύ πράττουν κατ αυτό τον τρόπο -διότι πιστεύουν ότι κερδίζουν με την καθυστέρηση-, αλλά εγώ τουλάχιστο είμαι πεπεισμένος ότι δε θα πράξω έτσι. Διότι δε νομίζω ότι θα κερδίσω τίποτα με το να πιω το δηλητήριο αργότερα, προσπαθώντας να σώσω μια ζωή που ήδη είναι χαμένη. Μόνο που θα ξεγελούσα τον εαυτό μου με αυτό. Εμπρός λοιπόν, άκουσέ με και μην πράξεις διαφορετικά.». Και ο Κρίτων, αφού άκουσε αυτά, έγνεψε στο παιδί που ήταν κοντά και εκείνο βγήκε από το κελί και παρέμεινε για μερική ώρα. Ύστερα γύρισε φέρνοντας τον φύλακα που κουβαλούσε ένα ποτήριο δηλητήριο. Ο Σωκράτης, αφού είδε τον άνθρωπο, είπε: «Εσύ, καλέ μου φίλε, που κατέχεις αυτά τα ζητήματα, οδήγησέ με για το τι πρέπει να κάνω.». Τότε ο φύλακας απάντησε: «Τίποτα άλλο δεν πρέπει να κάνεις, παρά να περπατήσεις ωσότου βαρύνουν τα πόδια σου και μετά θα πέσεις κάτω και το δηλητήριο θα επενεργήσει.». Και αμέσως έδωσε το ποτήρι με το δηλητήριο στο Σωκράτη.
Δεν αξίζει στον πρωτεργάτη της διαλεκτικής το μονόχνοτο σχήμα καταδίκη - θάνατος. Είναι ίσως και αδόκιμο. Ο Σωκράτης δεν καταδικάστηκε σε θάνατο από τους Αθηναίους δικαστές, αλλά από τον ίδιο του τον εαυτό. Ίσως η ιστορία και οι ιστορικοί μας δηλώνουν περίτρανα το πρώτο. Επειδή όμως δεν πρόκειται για ένα φαινόμενο που ανήκει αποκλειστικά στη δεδομένη ιστορική στιγμή, αλλά σε όλη τη διαχρονία της ανθρώπινης υπάρξεως, το μόνο που καταφέρνει η επιστήμη της ιστορίας -αλλά και η στείρα φιλολογία- είναι επιεικώς μια επικίνδυνη παρερμηνεία. Δεν εξαπατήθηκαν οι δικαστές από τα στοιχεία που είχαν στα χέρια τους, αλλά από τον ίδιο τον κατηγορούμενο. Η ζωή του Σωκράτη ποτέ δεν αποτέλεσε γι αυτόν αυτοσκοπό, όσο παράξενο κι αν αυτό ακούγεται σήμερα, για τους σύγχρονους ανθρώπους. Η ζωή η δική του ήταν η ζωή όλων. Η ύπαρξή του είχε αφιερωθεί πρόδηλα στον κόσμο. Ο ίδιος έλεγε πως δεν ήταν πολίτης της Αθήνας, αλλά πολίτης του κόσμου. Όταν είδε στα τελευταία του χρόνια ότι οι άνθρωποι τον απαρνούνται, ότι δηλαδή απαρνούνται τη διαλεκτική, την επαγωγή, την υψηλή σκέψη και την ίδια την αλήθεια, δεν υπήρχε λόγος περαιτέρω ύπαρξης. Ο θάνατος του Σωκράτη επήλθε από την ίδια την κατηγορία και όχι από την απόφαση του δικαστηρίου. Και δεν έφταιξε γι αυτό η δικαιοσύνη, δεν έφταιξαν γι αυτό οι δικαστές. Καθώς ο Σωκράτης ήταν ο άνθρωπος του κόσμου, ενώπιόν του βρισκόταν το δικαστήριο του κόσμου και όχι το αρχαίο αθηναϊκό δικαστήριο. Από τη μια πλευρά βρίσκονταν οι κοινοί άνθρωποι με τις γεμάτες τύψεις στενές ψυχές τους. Από την άλλη όμως βρισκόταν εκείνο το στοιχείο που τους θύμιζε την πραγματική ουσία του ανθρώπου, εκείνο που τους καταδείκνυε την άσχημη ζωή τους. Αλλοι το λένε συνείδηση, άλλοι το λένε αυτοέλεγχο, ο Σωκράτης το είπε αλογόμυγα, ήταν ο ίδιος του ο εαυτός. Επρόκειτο λοιπόν για μια από τις πολλές φορές στην ιστορία, όπου οι άνθρωποι δεν επιθυμούν να εξαγνιστούν, αλλά να σκοτώσουν τον εξαγνιστή, πράγμα φυσικά ευκολότερο και ανώδυνο: «Ο Σωκράτης ήταν ένα τραγικό πρόσωπο. Όχι γιατί ήπιε το κώνειο, αλλά γιατί ήξερε ότι στη φύση υπάρχει και το κώνειο. Όχι γιατί τον δικάσανε οι συμπολίτες του, αλλά γιατί ήξερε ότι η φύση δικάζει το λευκό γιασεμί στον κήπο να μαραίνεται το χειμώνα, και το λευκό χιόνι στο όρος να λειώνει το καλοκαίρι... Δεν εξαπατήθηκαν οι Αθηναίοι να τον δικάσουνε άδικα. Ο ίδιος εξαπάτησε τους Αθηναίους να τον δικάσουνε δίκαια... Ο φρόνιμος ένας μεταχειρίστηκε σαν εργαλείο τους άφρονες πολλούς...».
Σχετικά με τα τελευταία λόγια του Σωκράτη («Κρίτων, οφείλουμε μια ευχαριστήρια θυσία στον Ασκληπιό, έναν πετεινό. Κάντε το, και μην το ξεχάσετε.») ο Δ.Λιαντίνης συνεχίζει: «Τι υπονοεί τούτη η παράξενη κουβέντα: Ολάκερη η ζωή μου εστάθηκε μια αρρώστια. Τώρα που φεύγω, εκείνο που στην ουσία φεύγει δεν είναι η ζωή αλλά η αρρώστια. Σε ποιον άλλο λοιπόν χρωστώ να ομολογήσω χάρη, παρά στο γιατρό που με γιάτρεψε; Στον Ασκληπιό, το θεό της υγείας! Μόνο που ο Σωκράτης εκείνη την ώρα δε μιλούσε για λογαριασμό του μόνο. Μιλούσε για κείνους, που ενώ γεννιούνται ζώα όπως όλοι μας, καθώς τελειώνουν, φτάνουν να γίνουν άνθρωποι, όπως λίγοι από εμάς.». Τα τελευταία αυτά όμως λόγια αυτοσυνειδησίας του Σωκράτη θα προσέθετα ότι περιέχουν κυρίαρχο το αίσθημα της πικρίας. Η ζωή του ήταν η ζωή όλων. Εφόσον οι όλοι αποδείχθηκαν άρρωστοι, και η δική του ζωή αισθανόταν ότι καταδικάστηκε σε ασθένεια.
Και ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο, μαζί του όμως πέθαινε και ολόκληρος ο κόσμος. Για το δίκαιο των πραγμάτων όμως κρίνω σκόπιμο να παραθέσω και μια αντιπροσωπευτική άποψη εκείνων των διανοητών που δεν έδωσαν όμοια -με την προαναφερθείσα- ερμηνεία στα τελευταία του αυτά λόγια. Θα μας πει ο Frιedrich Nietzsche στη Φιλοσοφία του: «Ο Σωκράτης δεν ήταν μονάχα ο σοφότερος φλύαρος, υπήρξε μεγάλος και στη σιωπή. Θα προτιμούσα να σώπαινε και στις τελευταίες στιγμές της ζωής του... Αυτή η γελοία και τρομερή τελευταία λέξη σημαίνει, για όποιον μπορεί να την καταλάβει: Κρίτων η ζωή είναι μια αρρώστια. Είναι δυνατόν; Ένας άνθρωπος σαν αυτόν που είχε ζήσει χαρούμενος μέσα στον κόσμο, σα στρατιώτης, αυτός ο άνθρωπος πεσιμιστής![...] Ο Σωκράτης, ναι ο Σωκράτης υπόφερε από τη ζωή![...] Αλίμονο φίλοι! Πρέπει να ξεπεράσουμε ακόμα και τους Έλληνες!». Όχι λοιπόν, δεν είναι έτσι τα πράγματα όπως μας τα εξηγεί ο Nietzsche. Δεν ήταν πεσιμισμός τα τελευταία λόγια του Σωκράτη, αλλά όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ένα μείγμα αυτογνωσίας και πικρίας για τη ζωή των ανθρώπων που χάνεται στο σύνολό της. Αυτά ήταν γνήσια και σπάνια ανθρώπινα συναισθήματα. Αν είναι κάτι να ξεπεραστεί, πρόκειται για τη μικρότητα του πλήθους και όχι για τη μεγαλοσύνη του διαχρονικού και αληθινού ανθρώπου, του Σωκράτη.

filosofia.gr